Marian Trzebiński

Marian Trzebiński urodził się 31 marca 1913 r. w Sosnowcu, ówcześnie pod zaborem rosyjskim, później w województwie kieleckim, w rodzinie Jana i Wiktorii z domu Prażuch.

Ukończył czteroklasowe Gimnazjum Państwowe im. Mikołaja Reja w Kielcach, a następnie sześcioletnie Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie im. Tadeusza Kościuszki w Kielcach, w którym w 1933 r. zdał maturę. W sierpniu tego roku ukończył kurs pilotażu w ramach Przysposobienia Wojskowego Lotniczego w Łucku.

Od września do grudnia 1933 r. odbył dywizyjny kurs podchorążych rezerwy piechoty przy 4 Pułku Piechoty Legionów w Kielcach (w 2 Dywizji Piechoty), o charakterze szkolenia rekruckiego, a z dniem 4 stycznia 1934 r. wstąpił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa (SPRL) w Dęblinie. Aby zostać oficerem zawodowym, po ukończeniu SPRL skorzystał z możliwości kontynuacji nauki w Szkole Podchorążych Lotnictwa (SPL) i 18 września 1934 r. został w niej przyjęty na drugi rok nauki (ukończenie SPRL zaliczało pierwszy rok SPL). Był to pierwszy po długiej przerwie rocznik SPL, kiedy przyszłych oficerów kształcono od razu w pilotażu samolotów. We wcześniejszych latach wszyscy podchorążowie uzyskiwali kwalifikacje obserwatora, a chętni do zostania pilotami musieli przeszkalać się już po promocji oficerskiej.

Trzebiński uczył się pilotażu na dwupłatowych samolotach Hanriot H-28 i Bartel BM-5 oraz górnopłatach w układzie parasol typu Morane AR-35. Zaawansowane szkolenie pilota przechodził na dwupłatowych Potezach XV, XXV i XXVII, a także na dwupłatach PWS-14 i PWS-16 oraz górnopłatach PZL Ł-2 i Lublin R-XIV.

Od 19 kwietnia do 25 lipca 1936 r. był uczestnikiem VII kursu wyższego pilotażu w Lotniczej Szkole Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu. Latał tam na samolotach myśliwskich, dwupłatach PWS-A oraz PWS-10 i PZL P.7.

15 października 1936 r. Trzebiński dostał promocję na stopień podporucznika pilota i w październiku 1936 r. przydział do 133 Eskadry Myśliwskiej 3 Pułku Lotniczego w Poznaniu, wyposażonej w samoloty PZL P.7. Jesienią 1937 r. rozformowano tę eskadrę w Poznaniu, a na bazie jej kadry sformowano dwueskadrowy III/6 Dywizjon Myśliwski w 6 Pułku Lotniczym we Lwowie. W związku z tym Trzebiński z dniem 6 listopada 1937 r. został przeniesiony do nowo utworzonej 161 Eskadry Myśliwskiej tego dywizjonu, wyposażonej w najnowocześniejsze wtedy polskie samoloty myśliwskie PZL P.11c. W tej eskadrze był pilotem i jednocześnie - do końca kwietnia 1939 r. - oficerem technicznym.

W związku z mobilizacją wobec spodziewanej wojny z Niemcami, w ostatnich dniach sierpnia 1939 r. III/6 Dywizjon przeniósł się na lotnisko polowe Widzew pod Łodzią, z którego miał osłaniać działania Armii "Łódź". 1 września Trzebiński dowodził kluczem alarmowym, który jako pierwszy w jednostce wystartował przeciwko samolotom nieprzyjaciela, ale bez efektów. W następnych dniach stoczył kilka walk, jednak braki dokumentacji z tego okresu utrudniają ich wiarygodne odtworzenie, czego świadectwem są diametralnie sprzeczne (acz często bardzo stanowcze i przez to mające pozory pewności) opisy w różnych polskich publikacjach na ten temat. Podczas późniejszej wojskowej analizy przeprowadzonej w Polskich Siłach Powietrznych na Zachodzie zaliczono mu zestrzelenie dwupłatowego samolotu Heinkel 45 w dniu 2 września 1939 r., jednak wydaje się, że w rzeczywistości był to Dornier 17 (albo inny niemiecki jednopłatowy samolot dwusilnikowy), a walka odbyła się prawdopodobnie 3 września. On sam podawał w zeszycie ewidencyjnym wypełnionym we Francji jesienią 1939 r., że podczas kampanii wrześniowej wykonał około 30 lotów bojowych, obejmujących obronę przeciwlotniczą Łodzi, zasadzki oraz patrole nad frontem. Podawał też, że w okolicy Sieradza zestrzelił Dorniera 17.

Dzień po radzieckiej agresji na Polskę, 18 września 1939 r., na rozkaz przełożonych przeleciał do rumuńskich Czerniowiec na jednym z ostatnich sprawnych PZL P.11c III/6 Dywizjonu. Stamtąd odleciał na lotnisko Jassy, a potem Galati, gdzie był zmuszony zdać samolot Rumunom. Sam został formalnie rzecz biorąc internowany, ale w chaosie panującym tam w tym okresie bez trudu dotarł do portu Balcic (obecnie Bałczik w Bułgarii) na wybrzeżu Morza Czarnego. Z tego małego portu 15 października wypłynął z kilkuset innymi polskimi lotnikami na greckim statku "Ajos Nikolaos", którym dotarł do Bejrutu. Stamtąd na pokładzie francuskiego statku "Ville de Strasbourg" dopłynął 29 października do Marsylii.

Po przybyciu do Francji został początkowo przydzielony do stacji zbornej lotnictwa polskiego w Salon. Z dniem 1 listopada 1939 r. został awansowany do stopnia porucznika. Z czasem został przeniesiony do polskiego Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Lyonie. Był przewidziany do składu polskiego II Dywizjonu Myśliwskiego, którego nie zdążono sformować przed upadkiem Francji. 19 maja 1940 r. w składzie klucza pod dowództwem kpt. Franciszka Jastrzębskiego został dołączony do francuskiego II/1 Dywizjonu Myśliwskiego (Groupe de Chasse II/1), w którym latał na samolotach Bloch MB.152. Podobnie jak w przypadku kampanii wrześniowej, również w odniesieniu do kampanii francuskiej są rozbieżności w opisie jego działań bojowych w różnych dokumentach i opracowaniach. Według zestawienia zwycięstw opracowanego w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii zaliczono mu oficjalnie dwa zwycięstwa: Heinkla 111 zestrzelonego samodzielnie 3 czerwca oraz Henschla 126 zestrzelonego wspólnie z innym pilotem 12 czerwca. Po tej pierwszej walce zdołał wrócić do bazy samolotem uszkodzonym przez niemieckie myśliwce.

Po upadku Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii. 17 lipca 1940 r. jego przybycie zostało zarejestrowane w ośrodku polskiego lotnictwa w Blackpool. Dostał numer służbowy P-1250. Na przełomie sierpnia i września spędził dziesięć dni w szpitalu RAF w Weeton, po czym powrócił do ośrodka w Blackpool. 12 października został skierowany na wznawiający kurs pilotażu w szkole pilotażu początkowego 15 Elementary Flying Training School w Carlisle w północnej Anglii. 4 listopada 1940 r. został stamtąd skierowany na praktykę w pilotażu do szkoły bombardowania i strzelania 10 Bombing and Gunnery School (10 BGS) w Dumfries w Szkocji. 9 lutego 1941 r. dostał przeniesienie do jednostki wyszkolenia bojowego 55 Operational Training Unit (55 OTU) RAF na przeszkolenie na samolotach myśliwskich, ale tego samego dnia miał w 10 BGS wypadek na samolocie Armstrong Whitworth Whitley V (nr P5084), odnosząc lekkie obrażenia. Ostatecznie do 55 OTU trafił 10 marca. W tym czasie przy tej jednostce zorganizowano Polską Szkołę Myśliwską i Trzebiński znalazł się w gronie dziesięciu absolwentów jej pierwszego kursu, przeprowadzonego w dniach 10-26 marca 1941 r.

Po kilkudniowym urlopie został przydzielony do niedawno sformowanego 317 Dywizjonu Myśliwskiego (który z czasem uzyskał oficjalną nazwę "Wileński"), stacjonującego w bazie RAF Acklington w północnej Anglii (w pobliżu Newcastle) i wyposażonego w samoloty Hawker Hurricane I. Z końcem kwietnia jednostka przeniosła się do położonej niedaleko bazy RAF Ouston. W początkowym okresie do zadań jednostki należały głównie patrole obronne oraz osłony konwojów morskich, płynących wzdłuż wybrzeży Wielkiej Brytanii.

Na początku maja 1941 r. Trzebiński trafił do szpitala z powodu zapalenia wyrostka robaczkowego (najpierw był hospitalizowany w Rauceby, potem w Torquay, następnie w Halton i ponownie w Torquay). Do Dywizjonu 317 powrócił dopiero w połowie sierpnia 1941 r. W tym czasie jednostka, uzbrojona teraz w nowocześniejsze samoloty Hurricane II, stacjonowała w historycznym mieście Exeter na południowym zachodzie Anglii, gdzie weszła w skład niedawno utworzonego II Skrzydła Myśliwskiego Polskich Sił Powietrznych. Z tą chwilą rozpoczęła uczestnictwo w lotach bojowych (były to eskorty bombowców) nad okupowaną Europą, nadal też prowadząc patrole obronne i w osłonie własnej żeglugi. W październiku 1941 r. nastąpiło przezbrojenie dywizjonu w najnowocześniejsze ówcześnie myśliwce brytyjskie, Supermarine Spitfire VB. W marcu 1942 r. Trzebiński ponownie trafił na kilka dni do szpitala w Torquay, tym razem z powodu ostrego zapalenia zatok, po czym wrócił do Dywizjonu 317. Z początkiem kwietnia 1942 r. Dywizjon 317 przeniósł się do podlondyńskiej bazy RAF Northolt, wchodząc w skład stacjonującego tam od roku I Skrzydła Myśliwskiego. W jego składzie brał udział w intensywnych działaniach nad okupowaną Francją i Belgią. 20 kwietnia Trzebiński objął w tej jednostce dowództwo eskadry A. 1 września został awansowany do stopnia kapitana. Na początku września 1942 r. Dywizjon 317 odszedł z Northolt do bazy RAF Woodvale w północnej Anglii nieopodal Liverpoolu, wchodząc w skład II Skrzydła (będącego wtedy zapasowym związkiem taktycznym Polskich Sił Powietrznych). Do jego zadań należały ponownie osłony konwojów, a także wprowadzanie do działań operacyjnych nowo wyszkolonych pilotów myśliwskich.

Z dniem 28 grudnia 1942 r. Trzebiński został mianowany dowódcą 316 Dywizjonu Myśliwskiego "Warszawskiego". Jednostka stacjonowała w Hutton Cranswick (w II Skrzydle) i była uzbrojona w samoloty Spitfire VB, a 12 marca 1943 r. została przeniesiona do I Skrzydła w Northolt, przesiadając się na najnowszą wersję, Spitfire IX, i powracając do lotów ofensywnych nad okupowanym kontynentem. Trzebiński dowodził Dywizjonem 316 do 15 września 1943 r.

Następnie został polskim oficerem łącznikowym w sztabie 9 Grupy Myśliwskiej RAF (9 Group). 28 stycznia 1944 r. dostał przeniesienie do 16 Szkoły Pilotażu Podstawowego (16 (Polish) Service Flying Training School) w bazie RAF Newton na przedmieściu Nottingham. 20 kwietnia 1944 r. ukończył tam kurs instruktorów pilotażu, a następnie szkolił młodych adeptów lotnictwa. 3 maja objął stanowisko dowódcy 2 Dywizjonu tej szkoły, prowadzącego szkolenie na samolotach Miles Master z lotniska pomocniczego Sutton Bridge. Z końcem maja dywizjon ten przebazował się na macierzyste lotnisko szkoły w Newton. 1 września 1944 r. Trzebiński awansował do stopnia majora. W związku ze stopniowym wygaszaniem szkolenia polskich pilotów w Wielkiej Brytanii, 28 września 1945 r. zakończył służbę w 16 Szkole. Z dniem 15 października 1945 r. został mianowany dowódcą Dywizjonu 317, stacjonującego w ramach I Skrzydła Myśliwskiego - mającego numer 131 w strukturze alianckiego lotnictwa taktycznego - na lotnisku Ahlhorn (według alianckiego systemu oznaczeń - B.111) w okupowanych przez aliantów Niemczech. Na czele tego dywizjonu pozostał do końca jego istnienia. W lipcu-sierpniu 1946 r. jednostka odbyła tzw. szkołę ognia na morskim poligonie strzeleckim u brzegów wyspy Sylt, po czym powróciła do Ahlhorn. W październiku 1946 r. Dywizjon 317 przebazował się na lotnisko Hethel we wschodniej Anglii, gdzie pozostał do rozformowania na przełomie lat 1946-1947.

Marian Trzebiński nie zdecydował się na powrót do kraju i wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Służbę zakończył w polskim stopniu majora i brytyjskim Squadron Leadera.

Został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (nr 8416), trzykrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Pilota (nr 414), a także francuskim Croix de Guerre (Krzyżem Wojennym) oraz brytyjskimi medalami pamiątkowymi. Według oficjalnej ewidencji, w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii wykonał łącznie 106 lotów bojowych i 31 operacyjnych.

Nawiązał kontakt ze swoją narzeczoną, Ewą Stobiecką ze Lwowa, która po wojnie znalazła się w Katowicach (na jej cześć samoloty pilotowane przez niego w Dywizjonie 317 i 316 w okresie wojny miały namalowane imię "Ewunia"). Sprowadził ją na Zachód i w kwietniu 1947 r. pobrali się. Po wojnie osiedli w Nottingham. Mieli dwóch synów, Jerzego i Ryszarda. Marian Trzebiński pracował jako zegarmistrz i jubiler. 15 września 1958 r. uzyskał obywatelstwo brytyjskie. Z czasem przeniósł się do Kanady.

Major Marian Trzebiński zmarł 6 listopada 2002 r. On i jego zmarła w 1979 r. żona są pochowani na St Mary’s Catholic Cemetery w Barrie, w prowincji Ontario.

Wojtek Matusiak