Teofil Szymankiewicz

Teofil Szymankiewicz urodził się 20 grudnia 1918 r. w miejscowości Czempin w powiecie kościańskim województwa poznańskiego (obecnie – wielkopolskiego). Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczał do Państwowej Szkoły Budownictwa w Poznaniu, w której w 1937 r. zdał maturę.

W wieku 19 lat wstąpił jako ochotnik do wojska, wybierając służbę w lotnictwie. Jesienią 1937 r. odbył trzymiesięczny dywizyjny kurs podchorążych rezerwy przy 29 Pułku Strzelców Kaniowskich w Kaliszu (w 25 Dywizji Piechoty), a na początku stycznia 1938 r. zameldował się w Szkole Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Radomiu-Sadkowie. W ramach nauki został wyszkolony w pilotażu podstawowym. 20 października 1938 r. w stopniu plutonowego podchorążego został przeniesiony do rezerwy, otrzymując przydział mobilizacyjny do 3 Pułku Lotniczego w Poznaniu. Już w cywilu został zatrudniony na lotnisku w Sadkowie, gdzie pracował do wybuchu II wojny światowej.

Z chwilą ogłoszenia mobilizacji, 25 sierpnia 1939 r. został powołany do 3 Pułku Lotniczego w Poznaniu, przeorganizowanego następnie w Bazę Lotniczą nr 3. Po wybuchu wojny został z innymi lotnikami ewakuowany na lotnisko Świdnik koło Lublina. Tam włączono go do doraźnie sformowanego Oddziału Lotnictwa Myśliwskiego Bazy nr 3, pod dowództwem kpt. pil. Jerzego Orzechowskiego. Celem tej jednostki w założeniach było wyszkolenie pilotów rezerwy jako uzupełnień dla eskadr myśliwskich, jednak sytuacja na froncie zmusiła niedoszłych kursantów do wykonywania lotów bojowych na potrzeby armii lądowej. Lotnicy mieli do dyspozycji dwa myśliwce P.11 oraz po jednym szkolnym PWS-26 i rozpoznawczym Lublinie R-XIII. Nie wiadomo nic na temat udziału w działaniach bojowych konkretnie Szymankiewicza, ale można go uznać za bardzo prawdopodobny. 9 września piloci odlecieli w rejon Łucka, a 12 września do Kut. W dniu sowieckiej agresji na Polskę, 17 września 1939 r., Szymankiewicz z kolegami na rozkaz przełożonych przekroczył granicę Rumunii.

Z Rumunii Szymankiewicz szybko przedostał się na Zachód, by dołączyć do odtwarzanego u boku sojuszników Wojska Polskiego. Do Francji przybył drogą lądową 31 października 1939 r. Początkowo przebywał w jednym z ośrodków zbornych dla personelu lotnictwa, skąd po pewnym czasie odszedł do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Lyonie. Z dniem 1 listopada 1939 r. otrzymał promocję oficerską na stopień podporucznika. 2 marca 1940 r. znalazł się w 16-osobowej grupie pilotów pod dowództwem kpt. pil. Józefa Ostrowskiego, którą wysłano do Bazy Lotniczej nr 119 (Base Aérienne 119) w Pau u podnóża Pirenejów, celem zapoznania się z francuskim sprzętem. W ramach praktyki polscy piloci zabierali w powietrze na ćwiczenia praktyczne francuskich uczniów-strzelców pokładowych, zasiadając za sterami Potezów 25. Lotnisko w Pau położone było na głębokim zapleczu frontu i dopiero kapitulacja Francji zmusiła oddział Szymankiewicza do ewakuacji 22 czerwca 1940 r. On sam do Wielkiej Brytanii dotarł 13 lipca 1940 r., zapewne drogą morską przez Afrykę Północną.

Na Wyspach Brytyjskich Szymankiewicz trafił na ewidencję Polskich Sił Powietrznych z numerem służbowym P-0744. Początkowo przebywał w jednym z tymczasowych ośrodków zbornych dla lotników, a następnie w Bazie Sił Powietrznych w Blackpool. 23 listopada 1940 r. został przydzielony do nowo utworzonego 309 Dywizjonu Współpracy z Armią „Ziemi Czerwieńskiej”. Jednostka formowała się na lotnisku Renfrew w Szkocji i przygotowywała się do walki u boku 1 Korpusu Polskiego, mając na wyposażeniu dwumiejscowe samoloty typu Lysander. W 309 Dywizjonie Szymankiewicz spędził niespełna rok, zapewne z własnej inicjatywy starając się o przydział do lotnictwa myśliwskiego. 30 czerwca 1941 r. odszedł do szkoły dla strzelców pokładowych 10 Air Gunners School w Castle Kennedy, w której w ramach praktyki pilotażowej latał z uczniami na ćwiczenia w powietrzu. Następnie, 8 października 1941 r. skierowany został do jednostki wyszkolenia bojowego 55 Operational Training Unit w Usworth na kurs pilotażu myśliwskiego na Hurricane'ach. Po jego ukończeniu, 12 listopada 1941 r. został przydzielony na krótko do 306 Dywizjonu Myśliwskiego „Toruńskiego”, celem przeszkolenia na Spitfire'ach. Po dwóch tygodniach został przydzielony do 316 Dywizjonu Myśliwskiego „Warszawskiego”. Jednostka ta miała na wyposażeniu Spitfire'y VB, a stacjonowała na lotnisku Church Stanton, w składzie polskiego II Skrzydła Myśliwskiego. W grudniu 1941 r. została przeniesiona do Northolt, gdzie weszła w skład polskiego I Skrzydła Myśliwskiego. W ciągu kolejnych kilku miesięcy w jej składzie Szymankiewicz uczestniczył w lotach bojowych nad okupowaną Europę, eskortując bombowce i latając na wymiatania.

W tym okresie był w 316 Dywizjonie jednym z dwóch oficerów noszącym to nazwisko (drugim był por. pil. Jerzy Szymankiewicz). Obaj lotnicy bywają z tego powodu myleni w publikacjach historycznych.

5 kwietnia 1942 r. został przniesiony do 317 Dywizjonu „Wileńskiego”, również operującego na Spitfire'ach „piątkach”, także stacjonującego w Northolt w składzie I Skrzydła. Kontynuował loty o podobnym charakterze, jak w 316 Dywizjonie, ale wziął także udział w operacji „Jubilee”, będącej jednodniowym desantem na port w Dieppe we Francji 19 sierpnia 1942 r. W Dywizjonie „Wileńskim” odniósł swoje jedyne zwycięstwo powietrzne nad samolotem nieprzyjaciela. 15 lipca 1942 r. wystartował alarmowo na przechwycenie Focke-Wulfów 190, które atakowały brytyjskie kutry ratunkowe na kanale La Manche. Zaliczono mu zestrzelenie jednego niemieckiego myśliwca wspólnie z por. Jerzym Menclem. Pod koniec sierpnia 1942 r. odszedł z 317 Dywizjonem w środkowej Anglii na odpoczynek.

Niedługo potem na odpoczynek od jakiegokolwiek latania bojowego odszedł sam Szymankiewicz. 16 grudnia 1942 r. został skierowany na kurs instruktorów pilotażu do szkoły 2 Flying Instructors' School w Montrose, jednak tydzień później przydział ten unieważniono i skierowano go na analogiczny kurs do 25 Szkoły Pilotażu Początkowego (25 (Polish) Elementary Flying Training School) w Hucknall. Ukończył go 11 marca 1943 r. i pozostał w tym ośrodku, by szkolić od podstaw pilotów Polskich Sił Powietrznych na samolotach Tiger Moth. Stał się tym samym jednym z nielicznych pilotów myśliwskich z odnotowanymi zwycięstwami powietrznymi, którzy w ramach odpoczynku bojowego zostali instruktorami pilotażu początkowego. Charakter tej pracy najwyraźniej nie przypadł mu do gustu, bowiem 27 sierpnia 1943 r. został przeniesiony do innej jednostki nieoperacyjnej, szkoły strzelców pokładowych 4 Air Gunners School w Morpeth. 1 lutego 1944 r. dostał przydział do jednostki doskonalenia dla obserwatorów lotniczych 9 (Observer) Advanced Flying Unit, która bazowała w Llandwrog w Walii. W obu tych jednostkach latał z uczniami na ćwiczenia praktyczne.

15 czerwca 1944 r. wrócił do latania bojowego i przydzielony został ponownie do 316 Dywizjonu, bazującego w Coltishall, w składzie III Skrzydła Myśliwskiego. Jednostka miała na wyposażeniu samoloty Mustang III i uczestniczyła w działaniach ofensywnych nad zachodnią Europą, w której alianci dopiero co otworzyli kolejny front. Wkrótce dywizjon przeniesiono do West Malling oraz Friston i skierowano do zwalczania latających bomb V1. Jak pokazała przyszłość, Szymankiewicz został pod tym względem jednym z czołowych pilotów swojej jednostki. Zestrzelenie pierwszej „wiedźmy” zameldował 8 lipca 1944 r., a ostatniej – 9 sierpnia 1944 r. Ogółem zameldował o siedmiu indywidualnych zestrzeleniach, które na oficjalnej liście zestrzeleń, tzw. liście Bajana, zredukowano do pięciu zwycięstw indywidualnych i jednego zespołowego (5 i 1/2 zestrzeleń).

Po zakończeniu zwalczania V1, 316 Dywizjon powrócił do Coltishall, skąd wznowił swoje dotychczasowe działania, skupiające się na osłonie własnych bombowców i zwalczaniu lotnictwa nieprzyjacielskiego. W październiku 1944 r. przeniósł się do Andrews Field. Szymankiewicz za sterami Mustangów latał odtąd nad cele położone głównie w Belgii, Holandii, Francji i Niemczech. Na kolejny z takich lotów, wymiatanie nad Ardenami (operacja „Rodeo 408”), wystartował 2 stycznia 1945 r. za sterami Mustanga III SZ-I (KH494). Z powodu awarii silnika zawrócił i usiłował wylądować na zajętym przez aliantów lotnisku Heesch (B.88) w Holandii. Nie udało się to, samolot rozbił się i zapalił. Ciężko poparzony pilot został wyciągnięty z kabiny i przewieziony do szpitala, gdzie zmarł tego samego dnia.

Porucznik (Flight Lieutenant) Teofil Szymankiewicz pochowany został w kwaterze Wspólnoty Brytyjskiej na cmentarzu komunalnym Oude Toren w Eindhoven, w dzielnicy Woensel. Odznaczony był trzykrotnie Krzyżem Walecznych, trzykrotnie Medalem Lotniczym oraz Polowym Znakiem Pilota (nr 1165). Podczas wojny wykonał 61 lotów bojowych oraz 42 loty operacyjne.

Wojciech Zmyślony