Wacław Stański

Wacław Stański urodził się 17 lipca 1920 r. w miejscowości Biezienczuk w Rosji, obecnie na terenie obwodu samarskiego, w autonomicznej republice Baszkirii. Był synem Józefa (Polaka) i Marii z domu Szewielewicz (Rosjanki). Miał starszego brata Wiktora. Jego rodzice poznali się i pobrali, gdy Józef Stański powracał do Polski po zesłaniu na Syberię za odmowę służby w wojsku carskim. Po przyjeździe do Polski rodzina Stańskich zamieszkała we wsi Sosnowe koło Siedlec.

Wacław edukację pobierał w Siedlcach, gdzie ukończył czteroklasową Szkołę Powszechną nr 2 im. Gabriela Narutowicza, a następnie Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Prusa, w którym to w maju 1939 r. zdał egzamin maturalny. Zainteresowany był lotnictwem i jego marzeniem była Szkoła Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Jeszcze jako uczeń szkoły średniej przeszedł pomyślnie badania lekarskie i w 1936 r. w Aeroklubie Warszawskim ukończył kurs spadochronowy, a rok później kurs szybowcowy. 31 maja 1939 r. został powołany przez ośrodek Przysposobienia Wojskowego Lotniczego w Białej Podlaskiej na kurs szybowcowy w Ustianowej, po którym uzyskał kategorię "B" pilota szybowcowego. W sierpniu 1939 r. rozpoczął kurs pilotażu motorowego na samolocie RWD-8 w Cywilnej Szkole Pilotów im. Marszałka Rydza-Śmigłego w Ośrodku Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej w Świdniku. Tam zastało go rozpoczęcie działań wojennych 1 września 1939 r.

Z chwilą wybuchu wojny jego formalnym przydziałem wojskowym, jako zmobilizowanego kursanta szkoły w Świdniku, stał się Ośrodek Wyszkolenia nr 1 przy 6 Pułku Lotniczym we Lwowie. Wraz z personelem szkoły ewakuował się najpierw do Łucka, a po napaści sowieckiej na Polskę, 18 września przedostał się do Rumunii. Został tam internowany i osadzony w obozie wojskowym we wsi Sarighiol de Deal koło miasta Tulcza (Tulcea). Udało mu się zbiec i, dzięki pomocy polskich władz wojskowych, 19 grudnia 1939 r. odpłynąć na pokładzie statku "Patris" z portu Balcic (obecnie Bałczik w Bułgarii) do Bejrutu. W Libanie dołączył do ok. 1000 polskich żołnierzy-uchodźców przebywających w obozie w pobliżu Bejrutu. Grupa ta oczekiwała na transport drogą morską do Francji, gdzie reorganizowało się Wojsko Polskie.

Stański dotarł do Marsylii 23 stycznia 1940 r., na pokładzie statku "Explorateur Grandidier". Został skierowany do obozu wojskowego w Septfonds, skąd 15 marca przeniesiono go do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Lyonie. Przeszedł jednomiesięczny kurs rekrucki, który ukończył 24 maja 1940 r. Wcześniej, 19 maja, złożył przysięgę wojskową. Uczniem-pilotem był tylko z nazwy, skąpa ilość sprzętu zarezerwowana była dla doświadczonych pilotów. Wraz z większą grupą lotników, będących w takiej sytuacji jak on, złożył podanie o przeniesienie do armii. 27 maja otrzymał przydział do artylerii przeciwlotniczej w 10 Brygadzie Kawalerii Zmotoryzowanej (10 BKZmot). Został skierowany do Ośrodka Szkoleniowego 10 BKZmot w Arpajon pod Paryżem. Ostatecznie nie trafił na front, gdyż po rozpoczęciu rokowań pokojowych między Francją a Niemcami rozpoczęła się ewakuacja żołnierzy polskich do Wielkiej Brytanii.

Na Wyspy Brytyjskie Stański dotarł drogą morską, prawdopodobnie na pokładzie statku "Alderpool", po rejsie z La Rochelle do portu w Plymouth w dniach 19 czerwca - 22 czerwca 1940 r. Od 24 czerwca 1940 r. miał przydział do zbornego obozu lotników w Glasgow w Szkocji. 5 sierpnia 1940 r. został wciągnięty na ewidencję Polskich Sił Powietrznych i otrzymał numer służbowy 782355. Dopiero 1 stycznia 1941 r. skierowano go do Bazy Sił Powietrznych w Blackpool. Po dwóch miesiącach przydzielono go do Centrum Wyszkolenia Ziemnego mieszczącego się też w Blackpool. Od 6 marca 1941 r. uczestniczył tam w teoretycznym kursie pilotażu. Po jego ukończeniu 30 czerwca został odkomenderowany do bazy RAF Catterick na trzytygodniową praktykę, po której 21 lipca został przeniesiony do ośrodka naboru załóg latających Air Crew Reception Centre w Regent's Park w Londynie. Tu po pomyślnym przejściu badań lekarskich i zdaniu egzaminów, został zakwalifikowany do dalszej nauki. Od 9 sierpnia 1941 r. szkolił się w 25 Szkole Pilotażu Początkowego (25 (Polish) Elementary Flying Training School) w Hucknall, głównie na samolotach Tiger Moth. Po pomyślnym przejściu tego etapu, 26 września 1941 r. rozpoczął kurs w 16 Szkole Pilotażu Podstawowego (16 (Polish) Service Flying School) w Newton, latając za sterami Masterów. 11 kwietnia 1942 r. otrzymał tytuł pilota i prawo noszenia "gapy" - znaku pilota wojskowego. Od 25 kwietnia 1942 r. pogłębiał umiejętności pilota, przebywając na praktyce w jednostce współpracy z obroną przeciwlotniczą 8 Anti Aircraft Cooperation Unit w bazie Cardiff w Walii. Zajmował się tam m.in. holowaniem celów dla artylerii przeciwlotniczej.

Od 9 września do 22 listopada 1942 r. Stański przeszedł przeszkolenie na pilota myśliwskiego w Polskiej Szkole Myśliwskiej przy jednostce wyszkolenia bojowego 58 Operational Training Unit w Grangemouth w Szkocji. 30 listopada 1942 r. otrzymał przydział do 308 Dywizjonu Myśliwskiego "Krakowskiego", który wtedy stacjonował na lotnisku Northolt. Wyposażony był w samoloty Spitfire VB. W owym czasie głównymi zadaniami tej jednostki były loty w osłonie bombowców i wymiatania myśliwskie nad okupowaną Francją i Belgią.

Pierwszy lot bojowy Stański wykonał 15 stycznia 1943 r., ale prawdziwy chrzest bojowy przeszedł dopiero w swoim szóstym locie, 16 sierpnia 1943 r. Podczas eskorty bombowców nad Francją, w ramach operacji "Ramrod 203", wziął udział w bitwie powietrznej z niemieckimi myśliwcami. Po tej walce przyznano mu uszkodzenie Focke-Wulfa 190.

Z 308 Dywizjonem Stański stacjonował później w Marthesham Heath (pod koniec stycznia 1943 r., na szkole ognia) oraz w Church Fenton i Hutton Cranswick (na tyłach, od czerwca do listopada 1943 r.). W listopadzie 1943 r. powrócił do Northolt, na pierwszą linię powietrznego frontu.

1 czerwca 1943 r. Stański otrzymał brytyjski stopień Flight Sergeanta, a 1 września awansował na polski stopień plutonowego. 15 stycznia 1944 r. jako kandydat na oficera został odkomenderowany do Szkoły Podchorążych Piechoty i Kawalerii Zmotoryzowanej w North Berwick w Szkocji, w ramach V kursu lotników. Ukończył go 6 kwietnia 1943 r., otrzymując stopień sierżanta i tytuł podchorążego. 15 maja został promowany na polski stopień podporucznika, otrzymując równocześnie brytyjską rangę Pilot Officera. Jako oficer otrzymał nowy numer ewidencyjny P-2677.

15 czerwca 1944 r. powrócił do macierzystego Dywizjonu 308, stacjonującego w owym czasie na polowym lotnisku Chailey i wchodzącym w skład polskiego 131 Skrzydła Myśliwskiego, podporządkowanego lotnictwu taktycznemu 2 Tactical Air Force. Dywizjon przezbrojony był już w Spitfire'y IX, wyposażone w zaczepy do podwieszania bomb. Zmiany te wprowadzono w ramach przygotowania do nowych zadań na potrzeby planowanego kolejnego frontu w Europie, którego otwarcie nastąpiło 6 czerwca 1944 r. W sierpniu 1944 r. Stański z dywizjonem przebazowywał się do Francji. W kolejnych miesiącach wojny stacjonował na kolejnych lotniskach na kontynencie: w Belgii, Holandii i Niemczech. Do zakończenia wojny nie powiększył konta zwycięstw powietrznych, za to liczba ponad 70 wykonanych przez niego bombardowań z lotu nurkowego okazała się być imponująca. Stański był być może rekordzistą pod tym względem nie tylko w 308 Dywizjonie, ale i całym 131 Skrzydle. Na pamiątkę owych bombardowań, w 1945 r. polecił przyozdobić swój osobisty samolot, Spitfire'a XVI ZF-R (TB632), symbolami 71 bombek namalowanymi na okapotowaniu silnika, na lewej burcie.

W poważnych tarapatach Stański znalazł się 3 lutego 1945 r., gdy podczas bombardowania stacji kolejowej jego Spitfire LF.IX ZF-O (MJ342) został trafiony i poważnie uszkodzony przez artylerię przeciwlotniczą. Pilot zdołał jednak doprowadzić maszynę na macierzyste lotnisko w Grimbergen i bezpiecznie wylądować. Maszyna miała dużą wyrwę w końcówce płata oraz liczne dziury w kadłubie.

Ostatnie zadanie bojowe Stański wykonał 24 kwietnia 1945 r. Jego okazałe konto to 185 lotów bojowych i 15 lotów operacyjnych. Dwa dni później 308 Dywizjon przerwał działania bojowe i odleciał na szkołę ognia do Fairwood Common w Walii i tam świętował zakończenie wojny w Europie. 2 czerwca 1945 r. jednostka wróciła na kontynent i zajęła lotnisko Varrelbusch, skąd 14 września 1945 r. przeniosła się na lotnisko Ahlhorn.

18 września 1945 r. Stański pożegnał 308 Dywizjon pozostając z przydziałem do 131 Skrzydła, a 23 grudnia 1945 r. został przeniesiony do 302 Dywizjonu Myśliwskiego "Poznańskiego", także wchodzącego w skład 131 Skrzydła. 28 listopada 1946 r. przebazował się z nim do Hethel w Anglii, gdzie 18 grudnia 1946 r. nastąpiło rozformowanie dywizjonu.

Jeszcze w czasie bazowania w Varrelbusch, Stański poznał podczas odwiedzin wyzwolonego obozu jenieckiego w Oberlangen Zofię Struzik, która jako żołnierz Armii Krajowej brała udział w powstaniu warszawskim. Po kilku miesiącach znajomości, 6 października 1946 r. pobrali się.

Wacław Stański zakończył służbę w Polskich Siłach Powietrznych w polskim stopniu porucznika i brytyjskim Flying Lieutenanta. Odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (nr 11486), trzykrotnie Krzyżem Walecznych, Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Pilota (nr 1588) oraz brytyjskim Distinguished Flying Cross. Otrzymał także brytyjskie odznaczenia pamiątowe: 1939-1945 Star, Air Crew Europe Star, Defence Medal oraz War Medal 1939-1945.

Po powrocie do Polski w 1947 r. Stański wraz z żoną zamieszkał w Wesołej koło Warszawy. Podjął pracę w Lidze Lotniczej (m.in. jako jako kierownik Centrali Materiałów Budowlanych Ligi Lotniczej), współtworzył też Centralną Składnicę Materiałów Modelarskich i został jej kierownikiem. Sam latał sportowo w Aeroklubie Warszawskim. Podobnie jak wielu innych lotników, był rozpracowywany: najpierw w ramach sprawy siatki szpiegowskiej por. pil. Władysława Śliwińskiego, a potem operacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego o kryptonimie "Mewa". Na fali represji został odsunięty od latania. Musiał więc szukać pracy poza lotnictwem, ale z powodu szykan nie był w stanie znaleźć stałego zatrudnienia.

Spokój odzyskał dopiero po tzw. odwilży w październiku 1956 r. Powrócił do lotnictwa sportowego. Przeszkolił się w pilotażu samolotu An-2 i został etatowym pilotem polskiej kadry spadochronowej. W Aeroklubie PRL powierzono mu funkcję inspektora wyszkolenia samolotowego. Pod koniec 1961 r. przyjął propozycję objęcia stanowiska kierownika Aeroklubu Ziemi Mazowieckiej w Płocku i z tym miastem związał się do końca życia. Był nie tylko administratorem, ale też właściwie współtwórcą płockiego aeroklubu. Jako instruktor wyszkolił też wielu pilotów samolotowych.

Pod koniec 1976 r. przeszedł na emeryturę. Pozostawał wciąż aktywny zawodowo, oprowadzając po Płocku wycieczki jako przewodnik turystyczny. Będąc weteranem II wojny światowej i lotnikiem o ogromnym doświadczeniu, był zapraszany na liczne spotkania z publicznością, podczas których opowiadał o swoich przeżyciach. Brał udział także w nagraniach dla Polskiego Radia.

Porucznik Wacław Stański zmarł 18 czerwca 1986 r. w wieku 65 lat. Spoczął na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie. Z żoną Zofią z domu Struzik wychował dwoje dzieci: Hannę i Jacka.

Andrzej Lewandowski