Władysław Ryżko

Władysław Ryżko urodził się 1 listopada 1907 r. w Białej Podlaskiej (rodzice Stefan i Antonina z domu Hordejuk - oboje zmarli, gdy był dzieckiem). Wychowywany był przez opiekunów, państwa Dąbków, z którymi w 1914 r. wyjechał do Rosji. Do 1916 r. mieszkał w Wołogdzie, Archangielsku i Moskwie, a następnie w Kijowie, gdzie w latach 1916-1917 uczęszczał do klasy wstępnej polskiego gimnazjum. Rok później powrócił do niepodległej Polski i zamieszkał w miejscowości Mokrany niedaleko Brześcia nad Bugiem. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Chotyłowie i Terespolu, a następnie w 1924 r. rozpoczął naukę w technikum kolejowym w Brześciu. Jako absolwent tej szkoły w 1927 r. ukończył kurs instruktorski Przysposobienia Wojskowego w Brześciu, a następnie został zatrudniony na stanowisku leśniczego w Borach Czemiernickich w powiecie lubartowskim na Lubelszczyźnie. W tym okresie zainteresował się lotnictwem i w 1928 r. ukończył w Aeroklubie Śląskim w Katowicach teoretyczny i praktyczny kurs pilotażu na samolotach turystycznych.

13 marca 1930 r. został powołany do wojska. Trafił początkowo do 84 Pułku Piechoty w Pińsku, a następnie 19 czerwca tego roku został przeniesiony do 2 Pułku Lotniczego w Krakowie. Stamtąd natychmiast wysłano go do Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy na trwający do 1 października kurs pilotażu podstawowego. W 1931 r. w Lotniczej Szkole Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu ukończył wyższy kurs pilotażu. Po powrocie pod Wawel trafił do 21 Eskadry Liniowej, wyposażonej w dwupłatowe Breguety XIX. 13 października 1933 r. przeżył poważny wypadek lotniczy w pobliżu miejscowości Brzeg. Na leczeniu i rehabilitacji w szpitalach w Toruniu i Warszawie spędził około dziewięciu miesięcy - do czerwca 1934 r. W tym samym roku podczas katastrofalnej powodzi w południowej Polsce brał udział w lotach na pomoc powodzianom. W październiku 1934 r. przeniesiony został do nowo utworzonej w 2 Pułku Lotniczym 26 Eskadry Towarzyszącej, której samolotami były Lubliny R-XIIIC. Jako wyróżniający się kapral pilot we wrześniu 1936 r. odszedł do Szkoły Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy, gdzie uzyskał maturę (w czasie nauki tam w listopadzie 1936 r. ukończył kurs szybowcowy na pobliskim szybowisku Fordon). We wrześniu 1938 r. przeniesiony został do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie i dołączył do III rocznika. 15 czerwca 1939 r. jako sierżant podchorąży został skierowany na praktykę do 1 Pułku Lotniczego. Początkowo trafił do Eskadry Ćwiczebno-Bombowej, w której latem 1939 r. w bazie Małaszewicze przeszkolił się na dwusilnikowych bombowcach PZL.37 Łoś. Przed wybuchem wojny został przydzielony do 216 Eskadry Bombowej XV Dywizjonu Bombowego na Okęciu, w której także latał za sterami Łosi.

W związku z mobilizacją w ostatnich dniach sierpnia 1939 r. Ryżko ze swą jednostką (włączoną do Brygady Bombowej) odleciał na polowe lotnisko Podlodów, a następnie - 2 września - do Starej Wsi. Pierwszy lot bojowy wykonał 4 września 1939 r., gdy w załodze z ppor. obs. Zygmuntem Szymańskim wziął udział w nalocie na niemiecką kolumnę pancerną na szosie Wieluń-Radomsko (bomby zrzucone z jego samolotu spadły na las). Jego drugi lot bojowy 7 września 1939 r. zakończył się tragicznie. Ryżko (reszta załogi: por. obs. Ludwik Maślanka, kpr. strz. rtg. Stefan Babańczyk oraz kpr. strz. rtg. Florian Korek) w trzysamolotowym kluczu Łosi poleciał na bombardowanie kolumn niemieckich między Piotrkowem Trybunalskim a Łodzią. Podczas dolotu nad cel Łoś został zaatakowany nad wsią Ciemne koło Radzymina przez jednosilnikowe myśliwce Bf 109 lub dwusilnikowe Bf 110. W walce ogniem karabinów maszynowych Maślanka zestrzelił atakującego od przodu Messerschmitta, jednakże ostatecznie Łoś także został zestrzelony. Z płonącego samolotu zdołali wydostać się i uratować na spadochronie jedynie Ryżko (doznał poparzeń twarzy i rąk III stopnia) oraz Maślanka (poparzenia II stopnia oraz stłuczenie uda z wewnętrznym wylewem krwi), natomiast Babańczyk i Korek zginęli we wraku bombowca.

Jeszcze tego samego dnia Ryżko został znaleziony i zabrany przez polskich żołnierzy do Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie, gdzie na leczeniu pozostał do kapitulacji stolicy. W czasie trwania wojny obronnej Polski został promowany na podporucznika ze starszeństwem 1 sierpnia 1939 r. 4 lutego 1940 r., kilka miesięcy po wkroczeniu do Warszawy oddziałów Wehrmachtu, Ryżko w obawie przed zabraniem do obozu jenieckiego uciekł ze szpitala. Wyjechał do kuzynki w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie dochodził do siebie po poparzeniach. W lipcu 1940 r. po raz kolejny obawiając się aresztowania uciekł do Zakopanego, gdzie został przyuczony do zawodu technika dentystycznego i pracował dla swojej krewnej, stomatologa Wandy Korczyńskiej. W październiku 1941 r. po raz kolejny zmienił miejsce zamieszkania, wyjeżdżając do Kielc, cały czas ukrywając się pod przybranym nazwiskiem (w czasie wojny używał dwóch: początkowo Sławomir Kozłowski, potem Bogusław Jabłoński). Do marca 1945 r. pracował u Korczyńskiej, która również przeniosła się ze swym gabinetem spod Tatr do Kielc.

Po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej i oddziałów ludowego Wojska Polskiego Ryżko zgłosił się 29 lutego 1945 r. do służby w polskim lotnictwie. 16 marca został przydzielony do 15 Samodzielnego Zapasowego Pułku Lotniczego w Radomiu. Po ukończeniu szkolenia na radzieckim sprzęcie 20 czerwca 1945 r. został przeniesiony do 14 Samodzielnego Pułku Rozpoznania i Korygowania Ognia Artylerii w Sannikach, a następnie w Toruniu. W jednostce tej rozpoczął szkolenie w zakresie wspierania artylerii. 12 października 1945 r. został przeniesiony do 9 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Krakowie. Od 1 stycznia 1946 r. zajmował stanowisko zastępcy dowódcy 1 eskadry tegoż pułku, a 30 stycznia przeniesiony został do 3 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego, także stacjonującego w Krakowie. Niedługo potem 12 kwietnia 1946 r. został zdemobilizowany w stopniu porucznika. W lotnictwie ludowego Wojska Polskiego latał za sterami UT-2, Po-2, Jaków-7 i Jaków-9.

Od 25 kwietnia 1946 r. pracował jako instruktor pilotażu w Cywilnej Szkole Pilotów i Mechaników w Ligotce Dolnej, a po dwóch miesiącach (15 czerwca) został zatrudniony w Polskich Liniach Lotniczych "LOT" jako drugi pilot dwusilnikowych Dakot. Za sterami samolotów pasażerskich latał cztery kolejne lata. Równocześnie społecznie pracował w Aeroklubie Warszawskim jako szef pilotażu, latając na samolotach m.in. Po-2, He 72 oraz Piper Cub. Na fali represji wobec przedwojennych i powracających z Zachodu lotników w 1950 r. został zwolniony z personelu latającego. Do tego czasu w lotnictwie wojskowym i komunikacyjnym wylatał ponad 3700 godzin na 33 typach samolotów.

Zwolniony z "LOT-u" Ryżko podjął w czerwcu 1950 r. pracę zarobkową w Państwowym Przedsiębiorstwie "Beton-Stal" w Warszawie jako kierownik zmiany. 2 lipca 1952 r. zatrudniony został w Przedsiębiorstwie Robót Kolejowych w Warszawie jako kierownik Bazy Sprzętu nr 1. W ramach dokształcania zawodowego 3 stycznia 1953 r. zdał w Poznaniu egzamin na mechanika budowy. Krótko po przesileniu politycznym w październiku 1956 r. powrócił do pracy jako pilot w Centralnym Zespole Lotnictwa Pogotowia Ratunkowego w Warszawie na lotnisku Gocław. Początkowo latał wyłącznie za sterami samolotów, a później także śmigłowców (7 lutego 1958 r. zakończył przeszkolenie na SM-1 w Oficerskiej Szkole Lotniczej w Dęblinie). Aż do swej śmierci wykonał ponad 330 przelotów na ratunek chorym i poszkodowanym w wypadkach (pilotował m.in. CSS-13S, Jak-12, Fi 156, FW 58, LWD Żak-3 oraz Super Aero 45). 29 stycznia 1959 r. o godz. 10:00 podczas lotu ratunkowego w trudnych warunkach atmosferycznych zginął w katastrofie samolotu we wsi Kleparz w Wielkopolsce.

Kapitan Władysław Ryżko odznaczony był Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (nr 12076, przez polski rząd w Londynie) oraz Krzyżem Walecznych, Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (w powojennej Polsce). Spoczął na cmentarzu parafialnym we Włochach w Warszawie.

Wojciech Zmyślony