Reprezentanci Polski w piłce nożnej w Polskich Siłach Powietrznych

20 sierpnia 1939 r. odbył się mecz piłkarski Warta Poznań - Ruch Hajduki Wielkie. Przeciwko sobie zagrały czołowe drużyny Ligi - najwyższego poziomu rozgrywek futbolowych II Rzeczypospolitej. Na stadionie w Poznaniu zgromadziło się 8000 widzów, by kibicować rywalizującym sportowcom. Był to dla Ruchu 14. mecz w sezonie, a dla Warty - 12., spośród łącznie 18, jakie miały zostać rozegrane. Wynik spotkania miał mieć istotne znaczenie dla walki o mistrzostwo.

Były to czasy, w których nikt jeszcze nie myślał o transmisjach telewizyjnych, a najlepszym, na co mogli liczyć kibice poza stadionem, były prasowe relacje. Ta opublikowana w "Przeglądzie Sportowym" pt. "Imponujący start Warty. 8000 widzów oklaskuje zwycięstwo nad Ruchem 5:2" z emfazą głosiła:

Po meczu Ruch zachował prowadzenie w tabeli z 18 punktami, ale 14 rozegranymi meczami. Kolejne miejsca zajmowały Wisła Kraków (12 meczów i 16 punktów), Pogoń Lwów (13 meczów i 16 punktów), AKS Łódź (12 meczów i 15 punktów) oraz Warta Poznań (12 meczów i 15 punktów). Ligowe zmagania pozostały nierozstrzygnięte. Była to ostatnia rozegrana kolejka ligi. Tydzień później liga pauzowała, zapewne w związku z meczem towarzyskim reprezentacji Polski przeciwko Węgrom, rozegranym w Warszawie. Parę dni później rozpoczęła się II wojna światowa, która przerwała rozgrywki ligowe w kraju na sześć długich lat. Wielu utalentowanym piłkarzom odebrała życie lub - w najlepszym razie - jego najlepsze lata...

W meczu Warty z Ruchem naprzeciwko siebie stanęli Franciszek Sobkowiak i Gerard Wodarz. Wkrótce obaj - jak pisał dziennikarz - "w poczuciu własnej siły i słuszności sprawy" poszli do boju w obronie ojczyzny jako żołnierze Wojska Polskiego. Gwiazdy sportu założyły mundury i sięgnęły po broń, co z dzisiejszej perspektywy wydaje się być czymś niezwykłym. Przebieg wojny sprawił, że obaj opuścili kraj i znaleźli się w polskim lotnictwie w Wielkiej Brytanii. Stali się w ten sposób jedynymi reprezentantami Polski w piłce nożnej, służącymi w Polskich Siłach Powietrznych, które liczyły ponad 17 000 mężczyzn.

Choć w szeregach lotnictwa w Wielkiej Brytanii nie służyli w tym samym okresie (Sobkowiak w pierwszych latach wojny, a Wodarz pod sam jej koniec), doskonale znali się z czasów przedwojennych. Ich drużyny w drugiej połowie lat 30. XX wieku walczyły co sezon o mistrzostwo, a rozgrywane ze zmiennym szczęściem mecze gromadziły tłumy widzów. Pełni oczekiwań redaktorzy nie szczędzili na łamach swych gazet piłkarzom złośliwości...

Wodarz i Sobkowiak po raz pierwszy zagrali przeciwko sobie 7 lipca 1935 r. w Poznaniu, gdy Warta ograła Ruch 3:1. Relację z tego meczu pt. "Zła passa Ruchu trwa. Porażka z Wartą 1:3 i utrata Wilimowskiego" znaleźć można w "Przeglądzie Sportowym":

Kolejne mecze, w których uczestniczyli zarówno Sobkowiak jak i Wodarz, odbyły się: 29 września 1935 r. w Hajdukach Wielkich (remis 1:1), 7 czerwca 1936 r. w Poznaniu (3:4 dla Ruchu), 9 maja 1937 r. w Poznaniu (remis 1:1), 15 sierpnia 1937 r. w Hajdukach Wielkich (6:3 dla Ruchu), 2 października 1938 r. w Poznaniu (6:0 dla Warty) oraz - co wspomniano na początku artykułu - 20 sierpnia 1939 r. w Poznaniu (5:2 dla Warty).

Na przestrzeni pięciu sezonów obaj gracze "minęli się" zatem tylko trzykrotnie: w meczach z 1 listopada 1936 r. w Katowicach (0:2 dla Warty) oraz z 1 maja 1938 r. w Hajdukach Wielkich (3:2 dla Ruchu) zagrał tylko Wodarz, a 18 czerwca 1939 r. w Hajdukach Wielkich (remis 1:1) - tylko Sobkowiak.

Ze wspomnianej dwójki, Sobkowiak był piłkarzem niewątpliwie mniej znanym, i grającym o klasę niżej od Wodarza. Urodził się w 1914 r. w Westfalii w Niemczach, ale dorastał w Poznaniu. W piłkę nożną w Warcie grał od 1934 r., a w lidze występował od 1935 r. Miał miejsce w podstawowym składzie, na pozycji pomocnika. Ze swą drużyną wywalczył w 1935 i w 1936 r. III miejsce, a w 1938 r. - II miejsce (grano systemem "wiosna-jesień"). Do wybuchu wojny rozegrał 61 meczów. O reprezentację narodową tylko się otarł, grając w niej raz jedyny 25 września 1938 r. w spotkaniu towarzyskim z Łotwą w Rydze, przegranym przez Polskę 1:2. Mecz ten był swego rodzaju ciekawostką, bowiem Polaków poprowadził asystent trenera reprezentacji Marian Spoida. Tego samego dnia rozegrano także (innym składem, z trenerem Józefem Kałużą) w Warszawie mecz Polska-Jugosławia (w którym zagrał Wodarz). Oba uznawane są za mecze oficjalne.

Przed wojną wszyscy gracze ligowi byli amatorami, a zawodowe kontrakty z klubami były surowo zakazane. Sobkowiak, gdy rozpoczynał karierę w Warcie, był jeszcze cywilem i pracował jako ślusarz narzędziowy. Jesienią 1935 r. został powołany do Wojska Polskiego. Trafił do lotnictwa i w 3 Pułku Lotniczym w Poznaniu wyszkolił się najpierw na mechanika, potem pilota samolotów towarzyszących (wsparcia wojsk lądowych), a następnie pilota liniowego (bombowo-rozpoznawczego). Po dwóch latach zdecydował się pozostać w wojsku w ramach służby zawodowej.

W czasie kampanii wrześniowej był pilotem 31 Eskadry Rozpoznawczej i latał bojowo za sterami samolotów PZL.23 Karaś oraz RWD-14 Czapla, wspierając działania Armii „Karpaty”. Po sowieckiej agresji na Polskę ewakuował się do Rumunii, a następnie do Francji i Wielkiej Brytanii. W 1941 r. trafił do 301 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Pomorskiej”, z którym uczestniczył w nalotach na cele w III Rzeszy. Jesienią 1941 r. ochotniczo zgłosił się do uczestnictwa w lotach ze zrzutami zaopatrzenia i skoczków do okupowanych krajów. Po przeszkoleniu trafił do 138 Dywizjonu do Zadań Specjalnych RAF (138 Squadron). W listopadzie 1941 r. wszedł w skład pierwszej polskiej załogi, która wykonała lot do Polski. Operacja zakończyła się przymusowym lądowaniem w Szwecji i internowaniem. Po zwolnieniu Sobkowiak wyjechał do Wielkiej Brytanii w lutym 1942 r. i powrócił do latania bojowego w 138 Dywizjonie RAF. Uczestniczył w zrzutach zaopatrzenia i skoczków do Polski, Francji, Norwegii, a nawet Estonii. Zginął w zagadkowej katastrofie w południowej Norwegii w październiku 1942 r., wracając z operacji zrzutowej do Polski. W chwili śmierci miał 28 lat i był jednym z najbardziej doświadczonych polskich pilotów specjalnych. Był odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych. Spoczął na Cmentarzu Zachodnim w Oslo.

W przeciwieństwie do Sobkowiaka, przed wojną Wodarz był znany niemal każdemu kibicowi piłkarskiemu. Urodził się w 1913 r. w Bismarckhütte, późniejszych Hajdukach Wielkich, czyli dzisiejszym Chorzowie, i niemal całe życie związał z tym miastem. Jako dziecko uprawiał różne sporty, ale najlepiej szło mu w piłce nożnej. Wstąpił do Ruchu Hajduki Wielkie i już od 1930 r. był graczem podstawowego składu. Z biegiem czasu stał się filarem drużyny. Jego, a także grających w ataku Ernesta Wilimowskiego i Teodora Peterka, kibice Ruchu określali mianem „trzech króli”, a historycy sportu uznają za jeden z najlepszych ataków w historii polskiego futbolu. Grając regularnie aż do wybuchu wojny Wodarz rozegrał w ekstraklasie 184 mecze i zdobył 51 bramek. Z Ruchem zdobył mistrzostwo Polski w latach 1933, 1934, 1935, 1936 oraz 1938.

2 października 1932 r., w wieku zaledwie 19 lat, zadebiutował w piłkarskiej reprezentacji Polski w wyjazdowym meczu przeciwko Rumunii, który Polacy wygrali w Bukareszcie 5:0. Do 1939 r. zagrał w 31 meczach reprezentacji Polski i zdobył 13 bramek (w oficjalnych statystykach Polskiego Związku Piłki Nożnej zaliczono mu 28 meczów i 9 bramek). Grał na Igrzyskach Olimpijskich w 1936 r. oraz Mistrzostwach Świata w 1938 r. we Francji. Przed wojną był trzecim wśród najczęściej powoływanych do reprezentacji graczy. Występował także regularnie w reprezentacji Polskiego Śląska, zespołu niezrzeszonego w FIFA, którego mecze miały charakter nieoficjalny i towarzyski. Za zasługi dla krajowego sportu został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Na codzień Wodarz zarabiał jako pracownik umysłowy w Hucie „Batory”. Do Wojska Polskiego został powołany w marcu 1936 r. Jako wybitny sportowiec otrzymał dwuletnie odroczenie służby, ale ostatecznie trafił do 75 Pułku Piechoty. W jednostce przeszedł przeszkolenie rekruckie, a następnie ukończył Szkołę Podoficerską. Wiosną 1937 r. wrócił do cywila jako kapral rezerwy.

24 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany do 75 Pułku. Jako dowódca drużyny przeszedł cały szlak bojowy swojej jednostki, aż do okrążenia i kapitulacji 21 września 1939 r. po bitwie pod Tomaszowem Lubelskim. Pod koniec 1939 r. zdołał powrócić do domu. Jego rodzinne miasto wcielono do III Rzeszy. Z jednej strony umożliwiło mu to udział w zorganizowanych rozgrywkach piłkarskich (co było zakazane na terenie Generalnego Gubernatorstwa), z drugiej - przyniosło przymusowy pobór do niemieckiego wojska.

Do 1942 r. grał więc w składzie Bismarckhütter Sport Vereinigung (powstałego na bazie Ruchu). Potem - tak jak setki tysięcy mężczyzn z anektowanych do III Rzeszy terenów polskich - został wcielony do Wehrmachtu i w latach 1942-1944 odbywał służbę we Francji i Belgii, w oddziałach piechoty. W tym okresie prawie nie grał. Przez pewien czas służył jako kancelista, ale ostatecznie trafił do jednostki liniowej. Po inwazji alianckiej w Normandii, w sierpniu 1944 r. trafił do niewoli amerykańskiej. Został przekazany polskim władzom wojskowym i w listopadzie 1944 r. wstąpił do Polskich Sił Powietrznych. W przeciwieństwie do Sobkowiaka był jedynie skromnym żołnierzem personelu naziemnego, początkowo bez specjalności. Po ukończeniu specjalistycznego kursu, pod koniec grudnia 1944 r. został przydzielony do polskiej 16 Szkoły Pilotażu Podstawowego (16 (Polish) Service Flying Training School) w Newton w charakterze instruktora wychowania fizycznego. Wreszcie miał też czas i sposobność grać w piłkę. Z lotniczą drużyną w Newton rywalizował w angielskich rozgrywkach amatorskich, występował także w reprezentacji Polskich Sił Powietrznych, a nawet w szkockim klubie Fraserburgh FC.

Po wojnie możliwie szybko zdemobilizował się i z początkiem 1946 r. powrócił do kraju. Karierę piłkarską wznowił w odtworzonym Ruchu Chorzów, ale grał w nim tylko do 1947 r. Potem pasję futbolu realizował jako trener, jednak bez większych sukcesów.

Gerard Wodarz zmarł w 1982 r., w wieku 69 lat. Spoczął na cmentarzu parafii pw. Najświętszej Marii Panny w Chorzowie.

Wojciech Zmyślony

Franciszek Sobkowiak (szósty od prawej) wśród zawodników Warty Poznań z trenerem Károlym Foglem (pierwszy z prawej) podczas treningu w marcu 1938 r. w Poznaniu.

Drużyna Warty Poznań przed zwycięskim meczem z Unionem Łódź. Od lewej stoją: Fryderyk Scherfke, Marian Jankowiak (bramkarz), Stanisław Kaźmierczak, Kazimierz Lis, Aleksander Schreier, Piotr Danielak, Jan Zarzycki, Edmund Twórz, Franciszek Sobkowiak, Czesław Gendera i Franciszek Orłowski. Poznań, 2 kwietnia 1939 r.

Kpr. pil. Franciszek Sobkowiak w stroju lotnym, jako pilot 3 Pułku Lotniczego w Poznaniu przed wojną.

Kpr. Franciszek Sobkowiak po dotarciu do Francji, w listopadzie 1939 r.

Sierż. pil. Franciszek Sobkowiak (drugi z prawej) wśród kursantów jednostki wyszkolenia bojowego 18 Operational Training Unit w Bramcote w maju 1941 r. Od lewej stoją: plut. pchor. pil. Jan Rabek, plut. pil. Michał Omieljaszko, plut. pil. Maksymilian Kubacki. Z prawej stoi plut. pil. Andrzej Woźniak

Sierż. pil. Franciszek Sobkowiak podczas internowania w Szwecji w grudniu 1942 r.

Gerard Wodarz jako czołowy gracz Ruchu Wielkie Hajduki na zdjęciu z 1934 r.

Akcja z meczu Ruch Wielkie Hajduki - Cracovia Kraków. Gerard Wodarz widoczny jest jako drugi od prawej, patrzący na wyskok bramkarza drużyny przeciwnej Władysława Pawłowskiego. Wielkie Hajduki, 17 listopada 1935 r.

Ślubowanie przed olimpiadą w Berlinie w 1936 r. czterech piłkarzy reprezentacji Polski, które odbyło się 29 września 1935 r. podczas meczu Ruch Wielkie Hajduki - Warta Poznań. Spotkanie to było drugim, w którym Franciszek Sobkowiak i Gerard Wodarz zagrali przeciwko sobie. Od lewej stoją: Gerard Wodarz, Ernest Wilimowski, Edmund Giemsa i Karol Dziwisz.

Reprezentacja Polski przed meczem towarzyskim ze Szwajcarią. Na górze od lewej stoją: Władysław Szczepaniak, Gerard Wodarz, Ernest Wilimowski, Erwin Nytz, Jerzy Piec (?), Leonard Piontek, Wilhelm Góra. Na dole od lewej: Jerzy Wostal (?), Edward Madejski (bramkarz), Antoni Gałecki, Ryszard Piec. Stadion Hardturm w Zurychu, 13 marca 1938 r.

Święta Bożego Narodzenia 1942 r. spędzane przez Gerarda Wodarza z dala od rodziny, w Belgii, w niemieckim mundurze.

Gerard Wodarz w mundurze szeregowca wojsk lądowych (Heer) armii niemieckiej (Wehrmachtu).

Gerard Wodarz znów w mundurze z orzełkiem - tym razem na serii zdjęć wykonanych krótko po przeniesieniu z Wehrmachtu do Polskich Sił Zbrojnych, jeszcze przed wcieleniem do Polskich Sił Powietrznych. 6 listopada 1944 r.

Gerard Wodarz w mundurze Polskich Sił Powietrznych, z dystynkcjami plutonowego i Sergeanta, na fotografii wykonanej 27 listopada 1945 r., w ostatnich tygodniach pobytu w Wielkiej Brytanii.

Drużyna piłkarska bazy RAF Newton sfotografowana 15 czerwca 1945 r. Plut. Gerard Wodarz pozuje w dolnym rzędzie drugi od prawej. Na górze w środku stoi mjr pil. Lucjan Kępiński, polski oficer łącznikowy przy dowództwie brytyjskiego lotnictwa szkolnego (Flying Training Command), w którego pieczy znajdowała się również polska 16 Szkoła Pilotażu Podstawowego (16 (Polish) Service Flying Training School) w Newton.

Reprezentacja piłkarska bazy RAF Newton w pierwszej połowie 1945 r. Trzeci od prawej siedzi ppłk pil. Stanisław Cwynar, komendant polskiej 16 Szkoły Pilotażu Podstawowego (16 (Polish) Service Flying Training School). Plut. Gerard Wodarz siedzi pierwszy od lewej. Oryginał zdjęcia był opisany przez niego: „RAF Newton Notts. Anglja mistrz pucharowy amatorów na 1945”.

Pomnik na grobie st. sierż. pil. Franciszka Sobkowiaka oraz załogi Halifaksa II NF-S (W7773), trzech cichociemnych oraz 24 innych Polaków, którzy zmarli i zginęli w Norwegii w latach II wojny światowej.

Grób Gerarda Wodarza na cmentarzu parafii pw. Najświętszej Marii Panny w Chorzowie.

Okładka „Przeglądu Sportowego” z 21 sierpnia 1939 r., z wydrukowanym na czerwono wynikiem meczu Warta-Ruch (5:2), ostatniego meczu, w którym zagrali równocześnie Franciszek Sobkowiak i Gerard Wodarz.

Artykuł prasowy pt. „Imponujący start Warty. 8000 widzów oklaskuje zwycięstwo nad Ruchem 5:2” z „Przeglądu Sportowego” z 21 sierpnia 1939 r.