Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej

Stopnie wojskowe i numery ewidencyjne

Numery ewidencyjne były przydzielane każdemu żołnierzowi Polskich Sił Powietrznych. Były unikalne i służyły do jednoznacznej identyfikacji lotnika. Numer ten był jedyną, poza imieniem i nazwiskiem, informacją, jaką lotnik w niewoli mógł zdradzić podczas przesłuchania Niemcom:

1. Podoficerowie i podchorążowie mieli numery sześciocyfrowe z zakresów 780000-784999, 792001-795000, 703000-709307, 709600-709641, 709800-709999, 729000-729265, np:

2. Oficerowie mieli dwa typy numerów ewidencyjnych:
a) przybyli na przełomie lat 1939-1940 i włączani początkowo do RAF VR mieli numery pięciocyfrowe z zakresu 76600-76838, np.:
b) przybyli po upadku Francji (czerwiec-lipiec 1940 r., a także dalsze uzupełnienia personelu) mieli numery czterocyfrowe z zakresu P-0001-P-3047, np.:

3. Po dokonanej w Anglii promocji oficerskiej numer był zmieniany (niezależnie od daty przybycia) na numer czterocyfrowy z zakresu P-0001-P-3047 (za wyjątkiem promocji pośmiertnych, gdy numeru nie zmieniano), np.:

4. Niewielka część lotników miała numery nieodpowiadające żadnej z powyższych reguł nadawania, np:

5. Niewielka część lotników nie miała numeru ewidencyjnego, gdyż zmarli lub zginęli przed nadaniem go, np:

Numery nie miały żadnego powiązania ze specjalnością (pilot/nawigator/strzelec etc.) lub stosunkiem do służby wojskowej (zawodowa/rezerwa).

Polskie stopnie w Wojsku Polskim w okresie II wojny światowej różniły się od tych, które są w użyciu współcześnie. Także ich odpowiedniki do stopni wojskowych w innych armiach NATO (w tym brytyjskiej i w Royal Air Force) współcześnie są inne niż w latach 1939-1946. W tabeli poniżej zestawiono stopnie Polskich Sił Powietrznych i stopnie uznawane za ich odpowiedniki w Royal Air Force.

W okresie przedwojennym Wojsku Polskim dość powszechnie stosowano odmienne nazewnictwo dla niektórych stopni wojskowych (np. odpowiednikiem „szeregowca” w różnych oddziałach wojsk lądowych mógł być m.in. „strzelec”, „legionista”, „ułan”, „szwoleżer”, „kanonier” albo „saper”). W lotnictwie funkcjonowały alternatywne nazwy stopni podoficerskich. Przysługiwały one wyłącznie podoficerom personelu naziemnego, będącym specjalistami technicznymi. Miały znaczenie prestiżowe, bowiem odróżniały ludzi znających się na sprzęcie lotniczym od „zwyczajnych” podoficerów służących np. w administracji. Zmiany nazwy stopnia nie odbywały się automatycznie, lecz ogłaszane były w rozkazach m.in. przedwojennych pułków lotniczych. Nadane przed wojną stopnie podoficerów-specjalistów technicznych utrzymały się w Polskich Siłach Powietrznych, choć - o ile wiadomo - w Wielkiej Brytanii nadawano stopnie wyłącznie w tradycyjnym brzmieniu (a więc „kapral”, „plutonowy” itd.).

Stopień polski
Skrót
Stopień polski
specjalności technicznej
Skrót
Stopień RAF
Skrót
marsz.marszałek  Marshal of the RAFM/RAF
generał bronigen. broni  Air Chief MarshalACM
generał dywizjigen. dyw.  Air MarshalAM
generał brygadygen. bryg.  Air Vice MarshalAVM
----Air CommodoreA/Cdre
pułkownikpłk  Group CaptainG/Cpt
podpułkownikppłk  Wing CommanderW/Cdr
majormjr  Squadron LeaderS/Ldr
kapitankpt.  Flight LieutenantF/Lt
porucznikpor.  Flying OfficerF/O
podporucznikppor.  Pilot OfficerP/O
chorążychor.werkmistrzwerkm.Warrant OfficerW/O
starszy sierżantst. sierż.starszy majster wojskowyst. m. w.Flight SergeantF/Sgt
sierżantsierż.majster wojskowym. w.SergeantSgt
plutonowyplut.młodszy majster wojskowymł. m. w.CorporalCpl
kapralkpr.podmajstrzy wojskowypodm. w.Leading AircraftmanLAC
starszy szeregowiecst. szer.  Aircraftman 1AC1
szeregowiecszer.  Aircraftman 2AC2

Niezależnie od powyższych odpowiedników, służący w Polskich Siłach Powietrznych żołnierze posiadali dwa stopnie: polski oraz brytyjski (stopień RAF). Istnienie stopnia polskiego nie powinno dziwić, ponieważ lotnictwo polskie w Wielkiej Brytanii nie było częścią Royal Air Force, lecz było niezależną formacją z własnym dowództwem i pozostawienie polskich stopni było niejako naturalne. Nadawane dodatkowo stopnie brytyjskie obowiązywały ze względów praktycznych, wobec silnego wykorzystania wzorów organizacyjnych Royal Air Force. Stopień brytyjski miał w praktyce większe znaczenie (np. na jego podstawie wypłacano żołd). Stopnie polski i brytyjskie nie musiały być równe, a w niektórych przypadkach różniły się o dwa-trzy poziomy.

Funkcjonowały dwa typy stopni brytyjskich: stopień funkcyjny oraz stopień stały. Pierwszy związany był z pełnioną funkcją (np. dowódca eskadry, dywizjonu) i przyznawany był wyłącznie na okres pełnienia tych obowiązków. Stopień stały związany był natomiast wyłącznie z osobą lotnika. Jeżeli stopień funkcyjny był wyższy od stopnia stałego, wówczas przed stopniem funkcyjnym dodawano słowo Acting (zapis: np. A/S/Ldr). Nie było żadnej ścisłej zależności pomiędzy stopniem polskim a stopniem brytyjskim (polski porucznik mógł być brytyjskim Squadron Leaderem, czyli oficerem na poziomie polskiego majora).

Pierwszym stopniem oficerskim polskim był podporucznik, a brytyjskim - Pilot Officer. Stopień chorążego w Polskich Siłach Powietrznych (w przeciwieństwie do lotnictwa ludowego Wojska Polskiego, istniejącego od 1943 r.) był stopniem podoficerskim.

Najniższym brytyjskim stopniem, jaki mógł nosić żołnierz personelu latającego, był Sergeant. Nie miało to żadnego wpływu na polski stopień lotnika - wielu polskich pilotów było zaledwie kapralami, a czasem nawet starszymi szeregowcami. Stopień Sgt nadawany był zazwyczaj - w wypadku pilotów - po ukończeniu szkoły pilotażu podstawowego (Service Flying Training School), natomiast w wypadku obserwatorów, radiotelegrafistów, bombardierów, strzelców itp. po zakończeniu szkoły dla lotników odpowiedniej specjalności.

W Royal Air Force w ogóle nie istniało pojęcie „podchorążego”. Polscy podchorążowie do czasu promocji na brytyjski stopień Pilot Officer mieli prawa podoficerów, otrzymywali podoficerski żołd i nie nosili żadnych dodatkowych dystynkcji.

Brytyjskich nazw stopni (mimo nasuwających się skojarzeń) nie wolno w żadnym wypadku tłumaczyć dosłownie! Nazwy te nie mają żadnego związku ze stanowiskiem ani specjalnością danego lotnika. I tak przetłumaczenie „Flying Officera” np. na „latającego oficera” jest całkowicie bezsensowne, albowiem stopień F/O posiadać mógł np. oficer techniczny z personelu naziemnego. Analogicznie „Pilot Officer” (przekład np.: „oficer-pilot”) mógł być obserwatorem lub strzelcem pokładowym. Często spotykanym błędem jest także tłumaczenie stopnia „Wing Commander” na „dowódca skrzydła”. W/Cdr to nazwa stopnia, natomiast poprawna brytyjska nazwa dowódcy np. 133 Skrzydła Myśliwskiego to „Officer Commanding 133 Wing”.

Wojciech Zmyślony