Franciszek Malczewski

Franciszek Malczewski urodził się 1 października 1921 r. we wsi Błędów w powiecie grójeckim na Mazowszu. Jego rodzicami byli Władysław i Zofia z Maroszków. Ojciec był rolnikiem, ale imał się także innych prac, natomiast matka zajmowała się domem i gospodarstwem. Miał sześcioro rodzeństwa: starszych od siebie Mariana (w czasie II wojny światowej żołnierza 2 Korpusu Polskiego i weterana bitwy pod Monte Cassino), Stanisławę, Kazimierza oraz młodszych: Mieczysława i Weronikę. Ukończył szkołę powszechną, a następnie trzy klasy Prywatnego Gimnazjum Koedukacyjnego Wydziału Powiatowego Sejmiku w Grójcu. W wieku 16 lat przerwał naukę cywilną i wstąpił do Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Bydgoszczy (od 1939 r. - w Krośnie). Malczewski szkolony był na pilota, a ostatnie tygodnie przed wybuchem wojny spędzał na kursie myśliwskim w Szkole Pilotażu na lotnisku Ułęż koło Dęblina.

Po wybuchu wojny został wraz z innymi uczniami SPLdM ewakuowany na wschód, a następnie na południe, ku granicy z Rumunią. Po agresji ZSRR na Polskę wraz z sześcioma towarzyszącymi mu kolegami dostał się do niewoli sowieckiej i trafił do zbiorczego obozu jenieckiego w Szepetówce. Po miesiącu został przewieziony pod Lwów i skierowany przymusowo do prac ziemnych. Stamtąd wraz z kolegą Stanisławem Kiszką (późniejszym pilotem Polskich Linii Lotniczych "LOT") uciekł do Lwowa. Był w mundurze co sprawiło, że nieznany mu profesor z Instytutu Etnograficznego we Lwowie skontaktował go z organizacją, która wysyłała lotników na Węgry. Ucieczka za południową granicę powiodła się, ale za nielegalne przekroczenie granicy Węgrzy osadzili go w więzieniu w Budapeszcie. Po dwóch tygodniach, 10 grudnia uciekł i skontaktował się z polską placówką dyplomatyczną. Otrzymał dokumenty i bilet kolejowy na podróż przez Jugosławię i Włochy do Francji. Do zachodnich sojuszników dotarł w ostatnich dniach grudnia 1939 r.

Początkowo został przydzielony do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Lyon-Bron, by następnie zostać skierowany na wyjazd do Wielkiej Brytanii. Do Anglii dotarł 19 lutego 1940 r., trafiając do ośrodka w bazie RAF Eastchurch na wyspie Isle of Sheppey u ujścia Tamizy. W maju 1940 r. został przeniesiony z nim do Blackpool nad Morzem Irlandzkim, gdzie kontynuował naukę języka angielskiego, regulaminów i gdzie oczekiwał na przydział na kurs pilotażu. Na naukę trafił 5 lutego 1941 r. do szkoły pilotażu początkowego 15 Elementary Flying Training School w Carlisle. Uczył się tam na Magistrach. Począwszy od 28 kwietnia miał przydział do szkoły pilotażu podstawowego 8 Service Flying Training School w Montrose, gdzie z kolei pilotował Mastery i Hurricane'y. 28 lipca 1941 r. został skierowany na praktykę do szkoły strzelców pokładowych 10 Air Gunnery School w Barrow-in-Furness. Do jego obowiązków należało "wożenie" uczniów-strzelców i uczniów-obserwatorów na Defiantach na ćwiczenia w powietrzu, w czasie których miał okazję doskonalić umiejętności i gromadzić kolejne godziny nalotu.

5 maja 1942 r. został przydzielony do jednostki wyszkolenia bojowego 58 Operational Training Unit w Grangemouth na kurs dla myśliwców. Szkolił się tam na Masterach oraz Spitfire'ach. Po ukończeniu kursu został przydzielony 6 lipca 1942 r. do 315 Dywizjonu Myśliwskiego "Dęblińskiego" w Woodvale, przebywającego na odpoczynku bojowym we wschodniej Anglii. 5 września 1942 r. Malczewski został przeniesiony do 317 Dywizjonu "Wileńskiego", który zamienił się lotniskami z "Dębliniakami", przybywając z Northolt. 29 września 1942 r. został przeniesiony do 65 Dywizjonu Myśliwskiego RAF (65 Squadron) w Drem w Szkocji. Służąc w tej jednostce brał udział w lotach z ćwiczebnymi lądowaniami na lotniskowcu, jako jeden z nielicznych pilotów Polskich Sił Powietrznych. 1 kwietnia 1943 r. został przeniesiony do stacjonującego także w Drem 130 Dywizjonu Myśliwskiego RAF (130 Squadron). Zadaniem obu była osłona północno-wschodniego wybrzeża Wielkiej Brytanii przed nalotami Luftwaffe prowadzonymi z Norwegii, a także osłony płynących przez Morze Północne alianckich konwojów. We wszystkich tych jednostkach latał na Spitfire'ach V. 14 kwietnia 1943 r. powrócił do 315 Dywizjonu, który przebywał nadal w Northolt. Tam pierwszy raz wziął udział w lotach bojowych nad okupowaną Europę, na nowszych Spitfire'ach IX. Nie latał jednak bojowo długo, bowiem ponownie z dywizjonem odszedł na odpoczynek: najpierw do Hutton Cranswick, potem do Ballyhalbert w Irlandii Północnej i z powrotem do Heston koło Londynu. Podczas jednego z lotów szkolnych wykonywanych z Ballyhalbert, 8 lipca 1943 r., miał wypadek. Podczas wykonywania pętli w szyku dziewięciu Spitfire'ów w locie odwróconym silnik jego Spitfire'a przerwał. Wychodząc z pętli miał dużą prędkość. Udało mu się znaleźć teren do lądowania, jednak lądując w wypuszczonym podwoziem wpadł w rów. Na skutek uderzenia głową o tablicę przyrządów pokładowych doznał urazów i na kilka tygodni trafił do szpitala. Wskutek długotrwałych następst wypadku został odsunięty od latania bojowego, z powodu niezaliczenia badań lekarskich.

Począwszy od 18 grudnia 1943 r. miał przydział do personelu bazy RAF Acklington, a od 20 lutego 1944 r. - bazy RAF Woodvale. W obu był pilotem samolotu Martinet, służącego do holowania rękawów służących do ćwiczebnego strzelania powietrznego dla pilotów myśliwskich (w tym okresie na obu lotniskach stacjonował 316 Dywizjon Myśliwski "Warszawski", zalążek III Skrzydła Myśliwskiego). 28 czerwca 1944 r. Malczewski został przeniesiony do polskiej szkoły pilotażu podstawowego 16 (Polish) Service Flying Training School w Newton. Po ukończeniu kursu instruktorskiego uczył latać polskich lotników na Harvardach. 20 listopada 1945 r. został przeniesiony do Bazy Sił Powietrznych w Dunholme Lodge. Po rozformowaniu polskiego lotnictwa wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia i stacjonował m.in. w bazie w Hucknall.

Franciszek Malczewski zdemobilizował się 10 października 1948 r. w polskim stopniu starszego sierżanta i brytyjskim Warrant Officera. Został odznaczony trzykrotnie Medalem Lotniczym oraz brytyjskimi medalami pamiątkowymi. W czasie wojny wykonał dwa lota bojowe oraz dziewięć lotów operacyjnych. W 1946 r., jeszcze będąc w wojsku, Malczewski otrzymał trzyletnie stypendium i studiował psychologię pracy na University College w Londynie. Po dwóch latach, 1 listopada 1948 r. przerwał studia wobec niepowodzeń w życiu prywatnym (rodzice jego sympatii Yvonne nie wyrażali zgody na ślub) i zdecydował się na emigrację do Stanów Zjednoczonych. Początkowo pracował w hotelach w Chicago i w Kalifornii. Potem uzyskał niezbędną licencję i zarabiał na życie jako agent nieruchomości w Los Angeles. Później w miejscowości Cambria (pomiędzy Los Angeles a San Francisco) otworzył własne biuro nieruchomości, zatrudniając kilku agentów. W 1954 r. otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Po przejściu na emeryturę zamieszkał w Vero Beach na Florydzie, gdzie był aktywnym członkiem Legii Polsko-Amerykańskiej i lotniczych organizacji kombatanckich. Co roku w sierpniu Malczewski wiernie wracał do bazy RAF w Northolt, gdzie w pobliżu południowego skraju lotniska znajduje się Pomnik ku Czci Poległych Lotników. Regularnie uczestniczył także w Światowych Zjazdach Lotników Polskich.

W 2010 r. wrócił na stałe do Polski. Początkowo mieszkał u krewnych w Otwocku koło Warszawy, następnie przeniósł się do rodzinnego Błędowa. W wieku 89 lat otrzymał pierwszy dowód osobisty. Porucznik w stanie spoczynku Franciszek Malczewski zmarł 1 września 2013 r. na miesiąc przed ukończeniem 92 lat. Spoczął na cmentarzu parafialnym w rodzinnym Błędowie.

Bogdan Sarwiński, Wojciech Zmyślony