Stanisław Łukaszewicz

Stanisław Antoni Łukaszewicz urodził się 31 maja 1915 r. w miejscowości Liszna koło Białej Podlaskiej. W Brześciu nad Bugiem uczęszczał do gimnazjum o profilu humanistycznym, gdzie w 1937 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. W 1936 r. i 1937 r. ukończył kursy szybowcowe. Po maturze wstąpił do wojska, a po zdaniu egzaminów wstępnych do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie 21 września 1937 r. rozpoczął dywizyjny kurs podchorążych rezerwy przy 77 Pułku Piechoty w Lidzie (w 19 Dywizji Piechoty). 2 stycznia 1938 r. przyjęty został do SPL. Trafił do grupy pilotów myśliwskich i do września 1939 r. ukończył wyższy kurs pilotażu na P.7 na lotnisku Ułęż. Nie brał udziału w walkach kampanii wrześniowej i podobnie jak większość swoich kolegów z XIII promocji został ewakuowany do Rumunii (granicę przekroczył 17 września po południu). Został internowany w obozie w Slatinie, skąd uciekł i przez Eforie dostał się do portu Balcic (obecnie Bałczik w Bułgarii) nad Morzem Czarnym. Stamtąd odpłynął do Bejrutu, skąd na pokładzie statku "Ville de Strasbourg" wyruszył do Francji. Do Marsylii przybył 29 października 1939 r. Początkowo trafił do koszar w Salon, po trzech miesiącach skierowany został do polskiego Centrum Wyszkolenia Lotnictwa, mieszczącego się w bazie Lyon-Bron.

29 lutego 1940 r. Łukaszewicz wysłany został na przeszkolenie do francuskiej szkoły pilotażu myśliwskiego École de Pilotage no. 1 (Chasse) w Etampes pod Paryżem. Znalazł się w 12-osobowej grupie pilotów pod dowództwem kpt. Waleriana Jasionowskiego. 8 maja 1940 r. kurs zakończył się, a Łukaszewicz i reszta lotników powrócili do Lyonu. 12 dni po rozpoczęciu działań wojennych na froncie zachodnim Jasionowski otrzymał rozkaz sformowania jednostki myśliwskiej, w skład której mieli wejść uczestnicy kursu w Etampes. Począwszy od 30 maja do 7 czerwca operująca na holenderskich myśliwcach Koolhoven FK-58 eskadra wykonywała loty z lotniska Salon, a od 8 czerwca do 19 czerwca z lotniska Clermont-Ferrand. 19 czerwca piloci odlecieli na myśliwcach do Rodez, a następnie do Montpellier i Perpignan, gdzie zdali samoloty Francuzom. Następnie, kolejno transportem drogowym i kolejowym, dotarli do Port-Vendres, jednakże z powodu niemożliwości ewakuacji stamtąd pojechali do innego atlantyckiego portu Saint-Jean-de-Luz, skąd 24 czerwca 1940 r. odpłynęli na "Arandora Star" do Anglii. 27 czerwca statek ten zawinął do Liverpoolu.

Po krótkim kursie wznawiającym pilotażu Łukaszewicz trafił do szkoły strzelców pokładowych 9 Air Gunnery School w Llandwrog w Walii, gdzie w ramach praktyki służył jako pilot holujący rękawy i latający na ćwiczenia w powietrzu z uczniami-strzelcami. Na przeszkolenie myśliwskie na angielskim sprzęcie czekał do lutego 1941 r., kiedy wysłany został do jednostki wyszkolenia bojowego 55 Operational Training Unit w Aston Down (przeniesionej krótko potem do Usworth) na kurs myśliwski. Po jego zakończeniu 26 marca 1941 r. otrzymał przydział do nowo sformowanego 317 Dywizjonu Myśliwskiego "Wileńskiego". W jednostce tej odniósł wszystkie swoje zwycięstwa powietrzne. Pierwsze zestrzelenie uzyskał 11 stycznia 1942 r. w czasie rutynowego patrolu nad konwojem morskim płynącym na wysokości Plymouth. Statki usiłował zaatakować pojedynczy Ju 88, który padł ofiarą ognia ze Spitfire'ów Łukaszewicz i por. Piotra Ozyry. 16 kwietnia 1942 r. prawdopodobnie zestrzelił Fw 190 podczas wymiatania nad Francją, w okolicach miejscowości Mardyck pod Dunkierką. 15 lipca 1942 r. brał udział w starcie alarmowym sześciu Spitfire'ów 317 Dywizjonu. Polacy przechwycili Focke-Wulfy atakujące łodzie ratownicze na kanale La Manche i m.in. Łukaszewicz uszkodził jeden z niemieckich myśliwców. Nieco ponad miesiąc później, 19 sierpnia, wykonywał lot w ramach operacji "Jubilee" (osłona desantu pod Dieppe we Francji) i samodzielnie zestrzelił Fw 190.

11 lutego 1943 r. przeniesiony został do 315 Dywizjonu "Dęblińskiego" na stanowisko dowódcy eskadry "A" (jej poprzedni dowódca por. Franciszek Kornicki odszedł na dowódcę 308 Dywizjonu). 4 kwietnia 1943 r. wystartował do swego 69. lotu bojowego - była to eskorta powracających znad Francji "Latających Fortec". W rejonie Rouen Focke-Wulfy usiłowały zaatakować bombowce. 315 Dywizjon zainterweniował, jednakże w czasie wykonywania skrętu dwa Spitfire'y F.IX pilotowane przez Łukaszewicza - PK-F (EN124) - i por. Przemysława Panka - PK-J (EN185) - zderzyły się w powietrzu i runęły ku ziemi. Żaden z pilotów nie zdołał wyskoczyć ze spadochronem, obaj zginęli na miejscu we wrakach samolotów.

Porucznik (Flight Lieutenant) Stanisław Łukaszewicz pochowany został na Brytyjskim Cmentarzu Wojennym St Sever w Rouen. W uznaniu zasług wojennych odznaczony został trzykrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie Medalem Lotniczym oraz Polowym Znakiem Pilota (nr 1014).

Wojciech Zmyślony