Julij Kozak

Julij Kozak (Юлий Иванович Козак) urodził się 16 maja 1922 r. we wsi Chwatowka w obwodzie saratowskim w ZSRR (700 km na południowy wschód od Moskwy), w polskiej rodzinie (ojciec Jan). Nigdy nie posiadał obywatelstwa polskiego, lecz od urodzenia sowieckie. Dorastając poza ojczyzną przodków uległ rusyfikacji i nie władał językiem polskim. W powojennej literaturze historycznej jego imię Julij (Julian) omyłkowo zapisywano jako Jurij (Jerzy).

Dorastał w Kijowie, gdzie w 1938 r. ukończył dziewięcioletnią szkołę powszechną. Następnie pracował jako tokarz metalowy i uczył się w przyfabrycznej szkole zawodowej w Kijowie, tzw. FZU (fabriczno-zawodskoje uczeniczestwo), którą ukończył w 1940 r. W październiku 1940 r., w wieku 18 lat, w Czernichowie na Ukrainie wstąpił ochotniczo do Armii Czerwonej i został przyjęty do wojsk lotniczych (Wojenno-Wozdusznyje Siły). Trafił do Tambowskiej Wojskowej Szkoły Pilotów (Тамбовская военная авиационная школа пилотов), w mieście Tambow 420 km na południowy wschód od Moskwy. W 1942 r. otrzymał promocję oficerską na stopień młodszego lejtenanta. Przez kolejny rok służył w sowieckim lotnictwie jako instruktor pilotażu. Przeszedł także przeszkolenie jako skoczek spadochronowy.

We wrześniu 1943 r., z uwagi na polskie pochodzenie, został przeniesiony do lotnictwa ludowego Wojska Polskiego. Trafił do 1 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego "Warszawa", formującego się we wsi Grigoriewskoje w obwodzie riazańskim. W jednostce przeszedł przeszkolenie myśliwskie na Jakach-7 i Jakach-1b, które zakończył w maju 1944 r. Dzięki ponadprzeciętnemu w skali pułku doświadczeniu został wyznaczony na stanowisko dowódcy klucza w 1 eskadrze. W czerwcu 1944 r. przebazował się z 1 PLM na lotnisko Gostomel koło Kijowa, a w sierpniu 1944 r. na front, do Zadybia Starego koło Garwolina. Pierwszy lot bojowy wykonał 25 sierpnia 1944 r. w rejonie Góry Kalwarii. Od tego czasu nieprzerwanie aż do końca wojny latał bojowo. Uczestniczył w walkach na przyczółku warecko-magnuszewskim, w okolicy Warszawy, na Pomorzu, w bitwie o Kołobrzeg oraz w operacji berlińskiej. Latał na osłony samolotów szturmowych Ił-2, a także rozpoznania wzrokowe i fotograficzne, zwykle pilotując Jaka-1b nr 6 albo Jaka-9 nr 44.

16 lutego 1945 r. uczestniczył w locie rozpoznawczym w rejonie Chojnic, jako boczny kpt. Stanisława Lisieckiego (dowódcy 1 eskadry). Podczas powrotu z zadania piloci stracili orientację i po całkowitym wyczerpaniu paliwa wylądowali bez podwozia w polu koło wsi Ostrzykowizna koło Nowego Dworu Mazowieckiego (przeszło 200 km na wschód od ich lotniska w Bydgoszczy). Do swojej jednostki powrócili dwa dni później. W czasie pechowego lotu Kozak siedział za sterami Jaka-1b nr 48.

19 kwietnia 1945 r. Kozak wziął udział w swojej pierwszej i jedynej walce powietrznej. Podczas prowadzonego wspólnie z ppor. Wiktorem Kalinowskim rozpoznania rejonu Angermünde-Joachimsthal na północ od Berlina podjął walkę z początkowo jednym, potem dwoma, a na końcu sześcioma Focke-Wulfami 190. Zaliczono mu zestrzelenie jednego Fw 190, który spadł na północną część lasu 3 km na południowy wschód od Heckelbergu.

27 kwietnia 1945 r. podczas powrotu z lotu bojowego na rozpoznanie rejonu Angermünde-Templin-Zehndenick-Liebenwalde miał wypadek lotniczy. Podczas lądowania na lotnisku Leuenberg, podczas burzy z gradem, jego Jak-9 nr 35 skapotował, ale on sam nie ucierpiał. Ostatnie zadanie wykonał 3 maja 1945 r.

W czasie II wojny światowej wykonał łącznie 60 lotów bojowych. Był chorążym pocztu sztandarowego 1 PLM podczas licznych uroczystości. Przed końcem wojny został członkiem Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Za zasługi bojowe został odznaczony przez władze sowieckie: Orderem Czerwonej Gwiazdy (Орден Красной Звезды) oraz pamiątkowymi: Medalem "Za wyzwolenie Warszawy" (Медаль «За освобождение Варшавы»), Medalem "Za zdobycie Berlina" (Медаль «За взятие Берлина») oraz Medalem "Za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945" (Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг»). Władze polskie nadały mu ponadto dwukrotnie Krzyż Walecznych, Srebrny Krzyż Zasługi oraz pamiątkowe: Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk, Medal za Warszawę 1939-1945 oraz Medal Zwycięstwa i Wolności 1945.

Po zakończeniu wojny Kozak z 1 PLM powrócił do Polski, stacjonując w Bydgoszczy, a następnie w Modlinie. Na początku 1946 r. został przeniesiony do 2 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Krakowie, na stanowisko nawigatora pułku. 3 września 1947 r. został odkomenderowany z ludowego Wojska Polskiego do Armii Sowieckiej i powrócił do ZSRR, służąc tam jako zawodowy oficer. W latach 50. XX wieku został odznaczony Medalem "Za Zasługi Bojowe" (Медаль «За боевые заслуги»), dwukrotnie Orderem Czerwonej Gwiazdy oraz Orderem Czerwonego Sztandaru (Орден Красного Знамени).

Pułkownik Julij Kozak służył w Wojenno-Wozdusznych Siłach do 28 września 1960 r. lub 4 grudnia 1960 r., gdy zmarł w wieku zaledwie 38 lat (wedle niepotwierdzonych wiadomości, zginął w wypadku samochodowym). Był żonaty.

Wojciech Zmyślony