Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej
Stefan Knapp

Stefan Knapp

Stefan Knap przyszedł na świat 11 lipca 1921 r. w Biłgoraju na Lubelszczyźnie (rodzice Antoni i Julia z domu Wnuk). W rodzinnym mieście uczęszczał do szkoły powszechnej, zaś w 1935 r. rozpoczął naukę w technikum we Lwowie. Nie brał udziału w kampanii wrześniowej jako żołnierz, zaś po zajęciu Lwowa przez ZSRR nadal uczył się w tej samej szkole, choć prowadzonej w zupełnie inny sposób. W marcu 1940 r. Knap postanowił przedostać się do Generalnej Gubernii i po paru dniach powrócić do okupowanej przez Sowietów części Polski; droga powrotna zakończyła się dlań aresztowaniem na granicy i zamknięciem w więzieniu w Rawie Ruskiej. Po przewiezieniu do Lwowa siedział przy ul. Kazimierzowskiej (na tzw. Brygidkach). Potem trzymany był w Chersoniu nad Morzem Czarnym, gdzie w sierpniu 1940 r. otrzymał wyrok skazujący na pięć lat łagrów. Od 9 września 1940 r. pracował niewolniczo w pobliżu Archangielska nad Morzem Białym przy budowie kolei i wraz z innymi więźniami niwelował teren - likwidował niewielkie wzniesienia i zasypywał oczka wodne. Po ogłoszeniu amnestii będącej skutkiem układu Sikorski-Majski, 25 września 1941 r. wstąpił do Wojska Polskiego w Buzułuku. Zgłosił swą kandydaturę do lotnictwa, w związku z czym odesłany został drogą morską do Wielkiej Brytanii.

Szkolenie na lotnika rozpoczął 29 czerwca 1942 r. kursem teoretycznym w ośrodku wyszkolenia personelu latającego Air Crew Training Centre w Hucknall. Od 24 października 1942 r. do 16 stycznia 1943 r. przeszedł kolejny kurs teoretyczny w Samodzielnym Dywizjonie Wyszkolenia Wstępnego (Polish Initial Training Wing) w Brighton. 19 maja 1943 r. został skierowany na kurs do polskiej szkoły pilotażu początkowego 25 (Polish) Elementary Flying Training School w Hucknall, gdzie uczył się latać na Tiger Mothach. Następnie w okresie od 22 lipca do 17 grudnia 1943 r. był kursantem polskiej szkoły pilotażu podstawowego 16 (Polish) Service Flying Training School w Newton, latając na Masterach. Po zdobyciu odznaki i tytułu pilota, otrzymał przydział do szkoły strzelców pokładowych 3 Air Gunnery School w Castle Kennedy, gdzie w ramach praktyki latał na holowanie rękawów i wożenie na ćwiczenia w powietrzu uczniów-pilotów. 3 czerwca 1944 r. odpłynął z portu Southampton do Neapolu. Następnie Dakotą odleciał do Egiptu. Ukończył kurs przygotowawczy dla pilotów myśliwsko-bombowych w jednostce wyszkolenia bojowego 73 Operational Training Unit w Fayid w Egipcie. 9 grudnia 1944 r. przydzielony został do 318 Dywizjonu Myśliwsko-Rozpoznawczego "Gdańskiego" stacjonującego w Forli niedaleko Rawenny. W jednostce tej pozostał do zakończenia wojny, latając na zadania rozpoznawcze, fotografowanie oraz współpracę z artylerią. 20 czerwca 1945 r. powrócił do Wielkiej Brytanii i otrzymał przydział do Blackpool. Odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (nr 11476), dwukrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie Medalem Lotniczym oraz Polowym Znakiem Pilota (nr 1798). Służbę w Polskich Siłach Powietrznych zakończył w polskim stopniu porucznika i brytyjskim Flying Officera (promocję oficerską otrzymał w 1943 r.). W czasie wojny zmienił pisownię swojego nazwiska z Knap na Knapp.

Wstąpiwszy do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia Knap zdecydował się na podjęcie studiów na Central School of Arts and Crafts w Londynie. W 1947 r. została otwarta pierwsza wystawa jego dzieł (wszystkie dotyczyły traumatycznych przeżyć z pobytu w sowieckich łagrach). Wystawa zyskała przychylne recenzje prasy. Knap nie był wówczas znanym twórcą, musiał m.in. zarabiać podczas zimowej przerwy jako instruktor narciarski w szwajcarskich Alpach. Studia ukończył w 1950 r., odbierając dyplom na Slade School of Fine Art (wydziale University College London; w międzyczasie przeniósł się na tę uczelnię). Niezadowolony z wyników swojej pracy artystycznej wynajął studio, w którym zaszył się i rozpoczął eksperymenty. Po 18 miesiącach zaprezentował swoje nowe prace, które wystawione zostały w Hanover Gallery w Londynie. Po wystawie tej zyskał sławę (bardzo przychylny artykuł ukazał się w Time Magazine) oraz otrzymał zamówienia na swe prace. Przygotował kolejne wystawy, w Londynie i Paryżu. Jego pierwsza wystawa za oceanem, także zakończona ogromnym sukcesem, miała miejsce w 1957 r. (Pierre Matisse Gallery w Nowym Jorku). Rok później prezentował swe prace w Caracas.

W tym okresie swej twórczości Knap zainteresował się innymi technikami: emalią i rzeźbą. W 1958 r. przyjął zamówienie na 17 dekoracji ściennych przeznaczonych na londyńskie lotnisko Heathrow, które wykonał w postaci kompozycji z emaliowanych blach stalowych. Przygotowując dekorację, wynalazł nowy sposób preparowania blach: płyty miedziane zastąpił specjalnie obrabianymi płytami ze stali. W 1960 r. Knap zaproszony został do zaprojektowania ogromnego panneau (60 na 15 metrów) w Paramus w stanie New Jersey, które okazało się być największym tego typu dziełem na świecie. Siedem lat później stworzył kolejne panneau, tym razem długie na ok. 1370 metrów. Począwszy od 1970 r. tworzył także dzieła przeznaczone dla Meksyku, Gwatemali, Japonii, Indii i Iranu. Równocześnie, podróżując często między Europą a Ameryką, organizował coraz to nowe wystawy, m.in. w Peru, Holandii i Austrii. W latach 1954-1968 prezentował przynajmniej jedną rocznie.

Artysta utrzymywał także stały kontakt z ojczyzną. W 1972 r. z jego inicjatywy zainstalowane zostało na zewnętrznej ścianie auli Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu duże (7 na 10 metrów) panneau o tematyce astronomicznej. W 1974 r. otwarta została w warszawskiej "Zachęcie" kolejna wystawa jego prac. Zaprojektował także wystrój jednej ze stacji warszawskiego metra, a także stojący na Polu Mokotowskim pomnik, upamiętniający wkład polskich i alianckich lotników w zwycięstwo nad III Rzeszą. Za zasługi dla rozwoju sztuki w kraju Stefan Knap uhonorowany został Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Jest on także autorem wspomnień z lat II wojny światowej pt. "The Square Sun" (polskie podziemne wydanie z 1987 r. nosi tytuł "Kwadratowe słońce").

Porucznik pilot Stefan Knapp zmarł 12 października 1996 r. w Witley koło Godalming w hrabstwie Surrey po rozległym zawale serca. Miał 75 lat. Spoczął na cmentarzu w Godalming.

Wojciech Zmyślony