Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej
Jan Kaczmaryk

Jan Kaczmaryk

Jan Kaczmaryk przyszedł na świat 21 stycznia 1915 r. we wsi Ropienka, w późniejszym powiecie leskim województwa lwowskiego (obecnie w powiecie bieszczadzkim województwa podkarpackiego). Jego rodzicami byli Kazimierz i Stanisława z domu Błażejowska. Dorastał z czworgiem rodzeństwa: Marią (ur. 1911 r.), Józefem (1913 r.), Zdzisławem (1922 r.) i Edwardem (1925 r.).

Po ukończeniu siedmioklasowej szkoły powszechnej poszedł do Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku, gdzie w 1935 r. ukończył, wedle różnych źródeł, czwartą bądź szóstą klasę. Po zakończeniu edukacji pracował jako ślusarz-elektromechanik. Lotnictwem zainteresował się już w cywilu i przed wybuchem wojny zdobył najwyższą kategorię „D”, latając z położonego niedaleko rodzinnej miejscowości szybowiska w Bezmiechowej.

Jesienią 1937 r. został powołany do wojska i 4 listopada rozpoczął służbę czynną w 6 Pułku Lotniczym we Lwowie. Po ukończeniu kursu rekruckiego i złożeniu 15 grudnia tego roku przysięgi, przeszedł kurs w pułkowej Szkole Obsługi Samolotów. Od 1 maja do 20 sierpnia 1938 r. ukończył Szkołę Podoficerską 6 Pułku Lotniczego, a następnie (od 20 sierpnia 1938 r. do 1 lipca 1939 r.) kurs pilotażu podstawowego w Eskadrze Treningowej. 1 sierpnia 1939 r., już w stopniu kaprala, został odkomenderowany do Szkoły Pilotażu w Ułężu, przy Centrum Wyszkolenia Lotnictwa nr 1 w Dęblinie. Miał tam ukończyć kurs myśliwski, jednak przeszkodził temu wybuch wojny.

W czasie kampanii wrześniowej nie brał udziału w walkach. Po serii nalotów na Dęblin z innymi niedoszłymi uczestnikami kursu myśliwskiego ewakuował, dołączając po pewnym czasie do podążających także na południowy wschód Polski słuchaczy Szkoły Podchorążych Lotnictwa z Dęblina. Na wieść o sowieckiej agresji, na rozkaz dowódcy, mjr. pil. Tadeusza Moszkowskiego, 19 września 1939 r. na Przełęczy Tatarskiej przeszedł na Węgry. Został początkowo internowany w miejscowości Nagykáta, jednak zdołał uciec i przedostać się do Francji. Trafił do bazy Lyonie (przekształconej w grudniu 1939 r. w Centrum Wyszkolenia Lotnictwa). Na początku następnego roku został skierowany do Wielkiej Brytanii, by służyć w oddziałach tworzonych u boku Royal Air Force. 12 lutego 1940 r. przybył do Centrum Lotnictwa Polskiego w bazie RAF Eastchurch. Latem 1940 r. z ośrodkiem tym (przemianowanym następnie na Bazę Sił Powietrznych) został przeniesiony do Blackpool. Tam, w okresie od 15 lutego do 30 września 1940 r., uczestniczył w naziemnym szkoleniu teoretycznym dla pilotów.

10 maja 1941 r. został przydzielony do 1 Polskiej Szkoły Pilotażu (1 Polish Flying Training School) w Hucknall na kurs sprawdzający. Po pomyślnej weryfikacji, 18 maja powrócił do Blackpool, skąd 24 maja odszedł do szkoły pilotażu podstawowego 8 Service Flying Training School w Montrose. Przeszedł tam przeszkolenie na dwusilnikowcach, latając głównie za sterami Oxfordów. 11 sierpnia 1941 r. ukończył kurs otrzymując odznakę i tytuł pilota. 27 września 1941 r. został przydzielony do jednostki wyszkolenia bojowego 18 Operational Training Unit w Bramcote, przeznaczonej dla polskich załóg bombowych. Z dobraną tam załogą latał Wellingtonami IC na szkolne bombardowania, przeloty nawigacyjne i inne ćwiczenia w powietrzu.

3 stycznia 1942 r. został przydzielony do 300 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Mazowieckiej”. Jednostka stacjonowała wówczas w Hemswell i operując na Wellingtonach IV prowadziła nocne bombardowania celów położonych w Niemczech i okupowanej Europie. Swoje pierwsze zadanie bojowe Kaczmaryk przeprowadził nocą z 10 na 11 lutego 1942 r., jako drugi pilot w załodze por. pil. Bogumiła Żelazińskiego. Podczas lotu nad Bremę z powodu oblodzenia jego samolotu załoga musiała wyrzucić bomby do morza w rejonie wyspy Helgoland i zawrócić do bazy. Na drugi lot poleciał zaledwie 12 godzin później, czyli wieczorem 11 lutego 1942 r. Tym razem wziął udział w zakończonym powodzeniem nalocie na Hawr, ponownie jako drugi pilot, ale w swojej stałej załodze, którą tworzyli: por. pil. Zygmunt Radecki, por. obs. Mieczysław Malinowski, st. szer. rtg. Władysław Hauptman, st. szer. Jan Pakiet oraz st. szer. strz. Mieczysław Słabikowski.

W kolejnych tygodniach Kaczmaryk uczestniczył z powodzeniem w dalszych nalotach, kolejno na: Hawr, Oldenburg, Essen, Kilonię oraz ponownie Essen. Nocą z 26 na 27 marca 1942 r. poleciał jako drugi pilot Wellingtona IV BH-F (Z1291) z zadaniem trzeciego już bombardowania Essen. W rejonie celu jego samolot został trafiony przez obronę przeciwlotniczą. Na pokładzie zginął tylny strzelec st. szer. Mieczysław Słabikowski. Nic nie stało się reszcie załogi: por. pil. Zygmuntowi Radeckiemu, por. obs. Mieczysławowi Malinowskiemu, st. szer. rtg. Władysławowi Hauptmanowi oraz plut. strz. Ryszardowi Tulińskiemu. Lekko uszkodzony bombowiec zdołał powrócić i bezpiecznie wylądować w bazie.

W związku z orzeczeniem lekarskim o niemożności latania bojowego Kaczmaryk nie uczestniczył więcej w nalotach. 4 lipca 1942 r. został przeniesiony do 1492 Eskadry Holowania Celów RAF (1492 Target Towing Flight) w Weston Zoyland. Latał jako pilot Lysanderów, holując na linkach cele treningowe dla żołnierzy artylerii przeciwlotniczej. 3 lutego 1943 r. został przydzielony do szkoły instruktorów pilotażu 2 Flying Instructors School w Montrose. 17 marca 1943 r. powrócił do 1492 Eskadry.

1 grudnia 1943 r. otrzymał przydział 667 Dywizjonu Współpracy z Obroną Przeciwlotniczą RAF (667 Squadron), stacjonującego na lotnisku Gosport. W jednostce latał za sterami m.in. Hurricane'ów i Spitfire'ów. Od 27 marca do 7 kwietnia 1944 r. w bazie RAF Bodorgan przeszedł kurs w szkole przywódców 70 Grupy Współpracy z Obroną Przeciwlotniczą RAF - 70 Group Leaders School. 24 czerwca 1944 r. został odkomenderowany do polskiej 16 Szkoły Pilotażu Podstawowego (16 (Polish) Service Flying Training School) w Newton, w oczekiwaniu na przydział. Tymczasem zamiast do nowej jednostki, 5 września 1944 r. skierowano go z powrotem do 667 Dywizjonu. Latał tam przez kolejne dwa lata, ostatni raz siadając za sterami samolotu 23 sierpnia 1946 r.

W związku z planami rozformowania polskiego lotnictwa, 5 września 1946 r. został odesłany do Bazy Sił Powietrznych w Dunholme Lodge. 2 grudnia 1946 r. wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Stacjonował m.in. w jednostkach demobilizacyjnych 3 Polish Resettlement Unit w Dunholme Lodge oraz 5 Polish Resettlement Unit we Framlingham. Zdemobilizował się 3 grudnia 1948 r. w polskim stopniu sierżanta i brytyjskim Warrant Officera. Został odznaczony trzykrotnie Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Pilota (nr 989) oraz brytyjskimi medalami pamiątkowymi. Na wojnie wykonał łącznie osiem lotów bojowych.

Osiadł w Leeds, gdzie początkowo pracował w firmie Yorkshire Copper Works przy produkcji rur jako robotnik, a następnie kontroler jakości, a następnie prowadził mały sklep. 24 kwietnia 1952 r. przyjął brytyjskie obywatelstwo. W 1948 r. ożenił się z Angielką Barbarą Radley i przyjął jej rodowe nazwisko. Nie mieli dzieci.

Sierżant pilot Jan Kaczmaryk (Jan Radley) zmarł na białaczkę 28 stycznia 1997 r., tuż po swoich 82. urodzinach. Spoczął na cmentarzu przy kościele St Mary (św. Marii) w dzielnicy Whitkirk w Leeds.

Wojciech Zmyślony