Władysław Dembek

Władysław Dembek urodził się 17 kwietnia 1922 r. w Niżankowicach koło Przemyśla, obecnie na Ukrainie, przy granicy z Polską (rodzice Michał - majster murarski, rzeczoznawca sądowy ds. budowlanych oraz naczelnik lokalnego oddziału Ochotniczej Straży Pożarnej - oraz Katarzyna z domu Ziemniaczek). Wychowywał się z czterema braćmi i siostrą. Edukację pobierał w rodzinnej miejscowości, kończąc siedmioklasową szkołę powszechną. W latach 1936-1937 pracował w przedsiębiorstwie swojego ojca, zajmując się kreśleniem planów. Od ok. 1937 r. zajmował się wyplataniem z wikliny przedmiotów użytkowych (m.in. mebli), należąc do założonego przez siebie stowarzyszenia producentów artykułów wiklinowych. Był także członkiem Związku Strzeleckiego, paramilitarnej organizacji zrzeszającej nieuczącą się młodzież z rodzin chłopskich i rzemieślniczych. Zainteresowanie lotnictwem skłoniło go do podjęcia starań o przeszkolenie cywilne. W 1939 r. przeszedł badania lotniczo-lekarskie, po których we wrześniu miał rozpocząć kurs praktyczny, szybowcowy lub motorowy w ramach Przysposobienia Wojskowego Lotniczego. Nie doszło do tego z powodu wybuchu wojny.

We wrześniu 1939 r. Dembek wraz ze starszym bratem Tadeuszem opuścili rodzinny dom i dołączyli do oddziałów Obrony Narodowej (ON). Zostali włączeni do 3 Pułku 3 Brygady Strzelców Górskich ON, wchodzącej w skład Grupy Operacyjnej „Jasło” z Armii „Karpaty”. Brak szczegółowych wiadomości o udziale Dembka w walkach. Wiadomo, że jego brygada od 7 września walczyła w okolicach Gorlic, Sanoka, Turki i Sambora z nieprzyjacielem - m.in. z oddziałami słowackimi, ukraińskimi nacjonalistami oraz z niemiecką 1 Dywizją Górską. Po agresji radzieckiej na Polskę 17 września zarządzono odwrót. 19 września Tadeusz i Władysław Dembkowie ze swoją jednostką w zwartym szyku i bronią, przekroczyli granicę polsko-węgierską na Przełęczy Użockiej. Zgodnie z prawem międzynarodowym jako polscy żołnierze zostali internowani - być może w obozie Sarvar koło granicy z dawną Austrią. Po około półrocznym internowaniu Władysławowi Dembkowi udało się z obozu uciec, podczas gdy jego brat pozostał na Węgrzech (po zacieśnieniu związków niemiecko-węgierskich trafił ostatecznie do niemieckiej niewoli, a po 1945 r. - do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie).

Wiosną 1940 r., przypuszczalnie drogą przez Grecję i Turcję, Dembek dotarł do Palestyny, gdzie wstąpił do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Podczas początkowego etapu szkolenia stacjonował w Latrun, potem z brygadą został przeniesiony do El-Amiriya koło Aleksandrii w Egipcie. Od sierpnia 1941 r. jako żołnierz piechoty walczył w obronie Tobruku, twierdzy oblężonej przez połączone siły włosko-niemieckie. Po odblokowaniu Tobruku nocą z 9 na 10 grudnia 1941 r. żołnierze SBSK dołączyli do alianckich sił prowadzących ofensywę na Pustyni Libijskiej. Na przełomie 1941 i 1942 r. Dembek walczył pod Sidi-Rezegh, Gazalą i w Cyranejce. 18 marca 1942 r. wraz z całą Samodzielną Brygadą Strzelców Karpackich został wycofany z frontu i przeniesiony na wschód do Egiptu, do obozowiska El-Amiriya. W drugiej połowie kwietnia ponownie przesunięto go do Palestyny, a następnie do Iraku. 3 maja 1942 r. brygadę przeformowano na 3 Dywizję Strzelców Karpackich, uzupełniając ją żołnierzami Armii Polskiej w ZSRR, zwolnionymi z obozów jenieckich i łagrów na mocy układu Sikorski-Majski.

Na początku czerwca 1942 r. w 3 Dywizji Strzelców Karpackich prowadzony był nabór do lotnictwa. Dembek (wówczas w stopniu starszego strzelca) zgłosił się, i jako pomyślnie zakwalifikowany 23 czerwca 1942 r. w Suezie wsiadł na pokład olbrzymiego transportowego statku „Queen Mary”. Płynąc z postojami w Afryce Południowej, Brazylii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, 17 sierpnia 1942 r. dotarł do Liverpoolu w Anglii. Od 4 września 1942 r. przebywał w Bazie Sił Powietrznych w Blackpool, gdzie przeszedł dokładne badania medyczne, po których został zakwalifikowany do personelu latającego w charakterze strzelca pokładowego. 5 października 1942 r. został skierowany do polskiej Lotniczej Szkoły Technicznej w Halton na teoretyczny, naziemny kurs dla strzelców samolotowych. 21 listopada przeniesiony został do szkoły strzelców pokładowych 8 Air Gunnery School w Evanton w północnej Szkocji. Rozpoczął tam naukę praktyczną, tj. loty i treningowe strzelanie do holowanych przez inne samoloty specjalnych rękawów. 23 grudnia ukończył szkołę i wyjechał z powrotem do Blackpool. 6 stycznia 1943 r. dostał przydział do jednostki szkolenia bojowego 18 Operational Training Unit w Bramcote (przeniesionej następnie do Finningley). Ukończył tam kurs zgrywania załóg na dwusilnikowych bombowcach Wellington, przygotowujący do zadań czekających na wojnie.

26 czerwca 1943 r. Dembek z załogą w składzie: kpr. pil. Kazimierz Toziczka, kpr. obs. Zdzisław Onyszko, sierż. bomb. Stefan Płudowski i sierż. rtg. Marian Wąsowski został przydzielony do 300 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Mazowieckiej”, stacjonującego wówczas w Ingham. Udział w lotach bojowych rozpoczął nocą z 13 na 14 lipca 1943 r., bombardując Akwizgran (do załogi jako pierwszy pilot wyjątkowo dołączył ówczesny dowódca 300 Dywizjonu, mjr Marian Kucharski). W kolejnych lotach Dembek z towarzyszami broni minował wody morskie nieprzyjaciela w rejonie St Nazaire, Brestu, Lorient, Wysp Fryzyjskich, wyspy Texel oraz bombardował Hamburg, Essen i Hanower. Dwukrotnie loty zakończyły się niepowodzeniem. Nocą z 2 na 3 października 1943 r. w samolocie znajdującym się w drodze do celu (St Nazaire), nad kanałem La Manche, awarii uległ sprzęt nawigacyjny „GEE” i pilot zdecydował o powrocie do bazy. Lot ten zaliczono przypuszczalnie jako operacyjny. Sześć dni później, nocą z 8 na 9 października, podczas nalotu na Hanower Wellington Dembka został zaatakowany przez dwa nocne jednosilnikowe myśliwce. Pilot natychmiast nakazał zrzut bomb i dzięki manewrom zdołał ujść samolotom Luftwaffe.

Pod koniec grudnia Demkowi zaliczono ukończenie tury lotów bojowych, choć brakowało mu jeszcze paru do regulaminowej liczby trzydziestu. 1 lutego 1944 r. został przeniesiony na odpoczynek do Blackpool. Zgłosił się jako kandydat do szkolenia w charakterze pilota. Jego kandydaturę przyjęto i 3 marca 1944 r. został skierowany do ośrodka wyszkolenia personelu latającego Air Crew Training Centre w Hucknall. Od 15 kwietnia do 22 lipca 1944 r. naukę kontynuował na teoretycznym kursie pilotażu w Samodzielnym Dywizjonie Wyszkolenia Wstępnego (Polish Initial Training Wing) w Brighton. Po pomyślnym zdaniu egzaminów, 4 sierpnia 1944 r. trafił do polskiej 25 Szkoły Pilotażu Początkowego (25 (Polish) Elementary Flying Training School) w Hucknall. Swe pierwsze loty wykonywał za sterami dwupłatowych Tiger Mothów. Po ukończeniu pierwszego etapu nauki, 14 grudnia 1944 r. trafił do polskiej 16 Szkoły Pilotażu Podstawowego (16 (Polish) Service Flying Training School) w Newton. Wyznaczony został do nauki na dwusilnikowcach, w związku z czym swe umiejętności szlifował pilotując Ansony oraz Oxfordy. Kurs ukończył pomyślnie 6 czerwca 1945 r., otrzymując „gapę” - odznakę pilota. W czasie wojny, po ukończeniu szkoły w Newton, Dembek trafiłby do brytyjskiej jednostki szkolnej na praktykę, a następnie do jednostki wyszkolenia bojowego dla załóg bombowych. Z powodu zakończenia wojny w Europie dalsze szkolenie pilotów operacyjnych wstrzymano, dlatego świeżo upieczonego pilota 29 sierpnia 1945 r. przeniesiono do Bazy Sił Powietrznych w Dunholme Lodge, gdzie przebywał bez wykonywania żadnych lotów do rozformowania Polskich Sił Powietrznych w końcu 1946 r. W okresie od 8 grudnia 1945 r. do 10 stycznia 1946 r. był oddelegowany do polskiej Lotniczej Szkoły Technicznej w Cammeringham.

Dembek zakończył służbę w polskim stopniu sierżanta i brytyjskim Warrant Officera. Odznaczony został trzykrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Strzelca (nr 435) oraz medalami pamiątkowymi. W czasie wojny wykonał 28 lotów bojowych oraz 1 lot operacyjny. Zdecydował się na powrót do Polski i w maju 1947 r. przybył do kraju drogą morską. Wyjechał do Wrocławia i rozpoczął naukę w szkole rzemieślniczej o profilu związanym przypuszczalnie z fachem tapicera. Z nieznanych przyczyn naukę przerwał i wyjechał do Przemyśla, dokąd po II wojnie światowej przesiedlono z Niżankowic jego rodziców. Zajął się pracą na 3,5 hektarowym gospodarstwie - ogrodnictwem, sadownictwem i pszczelarstwem. W 1960 r. za namową brata Tadeusza wyjechał do Australii, gdzie pozostał do końca życia. Sierżant Władysław Dembek zmarł w 1975 r. w Melbourne w wieku 53 lat i tam został pochowany. Był żonaty, miał córkę

Wojciech Zmyślony