Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej
Zbigniew Czaykowski

Zbigniew Czaykowski

Zbigniew Zygmunt Czaykowski urodził się 17 sierpnia 1911 r. we Lwowie (rodzice Zygmunt i Maria). W rodzinnym mieście uczęszczał kolejno do Państwowego Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika i Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego (typu matematyczno-przyrodniczego). W 1929 r. zdał w nim maturę.

W 1930 r. jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego. W okresie od 12 sierpnia do 11 listopada był uczestnikiem kursu rekruckiego w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Został następnie przyjęty do Szkoły Podchorążych Rezerwy Wojsk Balonowych, istniejącej przy 1 Batalionie Balonowym w Toruniu. Po ukończeniu rocznego kursu dla rezerwistów zgłosił się do służby zawodowej i od 15 listopada 1931 r. był słuchaczem Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. 15 sierpnia 1933 r. ukończył ją jako podporucznik obserwator. Bezpośrednio potem został przydzielony do 41 Eskadry Liniowej w 4 Pułku Lotniczym w Toruniu, wyposażonej w samoloty Potez XXV.

15 kwietnia 1934 r. został skierowany na kurs pilotażu w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie. Po jego ukończeniu, 15 września 1934 r. powrócił do Torunia, tym razem dostając przydział do 43 Eskadry Towarzyszącej. W tym okresie pilotował Lubliny R-XIII. W okresie od 15 kwietnia do 30 czerwca 1935 r. odbył w Lotniczej Szkole Strzelania i Bombardowania (LSSiB) w Grudziądzu wyższy kurs pilotażu. Po jego ukończeniu jako pilot myśliwski został przydzielony do 141 Eskadry Myśliwskiej (w dalszym ciągu w składzie 4 Pułku Lotniczego), wyposażonej w myśliwce PZL P.7. Oprócz obowiązków pilota był wówczas także p.o. oficera technicznego.

W czasie przedwojennej służby nie ominęły go wypadki i mniej poważne incydenty lotnicze. 10 maja 1935 r. rozbił Wibaulta 70 (3.21) z LSSiB, kiedy za wysoko podszedł do lądowania i przeciągnął. 12 sierpnia 1935 r. uszkodził PZL P.7 (6.18) ze 142 Eskadry Myśliwskiej, gdy zbyt twardo przyziemił. 10 października 1936 r. podczas zawodów myśliwskich lekko uszkodził podczas lądowania PZL P.11c (8.31) ze 141 Eskadry Myśliwskiej. 16 lutego 1937 r. zmuszony był do lądowania przymusowego za sterami (RWD-8) z Eskadry Treningowej 4 Pułku Lotniczego. Przyczyną była usterka silnika, a w drugiej kabinie leciał plut. Kazimierz Waśkiewicz. 25 sierpnia 1937 r. Czaykowski, lecąc jako obserwator z por. pil. Władysławem Szulkowskim Potezem XXV (42.175), należącym do 143 Eskadry Myśliwskiej, miał lądowanie przymusowe z powodu awarii silnika. Kolejne takie wydarzenie miało miejsce 13 października 1937 r., gdy przeprowadzał z Torunia do Lwowa samolot PZL P.7 (6.134). W rejonie Rawy Ruskiej z powodu usterki instalacji olejowej uległ zatarciu silnik, powodując konieczność lądowania w polu polu koło miejscowości Potylicz. Szczęśliwie, w żadnym z tych wypadków Czaykowski nie odniósł poważniejszych obrażeń.

15 września 1937 r. został przeniesiony do Szkoły Podchorążych Lotnictwa (SPL) w Dęblinie, gdzie objął stanowisko dowódcy III plutonu Eskadry Szkolnej nr 2. W Dęblinie pozostał do wybuchu wojny. W czasie kampanii wrześniowej nie brał udziału w walkach. W nocy z 2 na 3 września został ewakuowany w składzie Eskadry Szkolnej nr 3 SPL do pobliskiego Żyrzyna, a następnie w kierunku Łucka. Początkowo szedł z podchorążymi piechotą. Dopiero w rejonie Chełma dla grupy zorganizowano autokary, które przewiozły wszystkich do Kut przy granicy polsko-rumuńskiej. Tam Czaykowski przekazał dowodzenie podchorążymi innemu oficerowi, a sam został przydzielony do Oddziału Lotnictwa Myśliwskiego Bazy Lotniczej nr 3 pod dowództwem kpt. pil. Jerzego Orzechowskiego. Jednostka nie dysponowała wówczas już żadnymi samolotami. W dniu agresji sowieckiej na Polskę, 17 września 1939 r., Czaykowski na rozkaz przełożonych przekroczył granicę Rumunii w Kutach.

Czaykowski w grupie lotników najpierw został przewieziony do Starożyńca, skąd na własną rękę dotarł do ambasady polskiej w Bukareszcie. Po załatwieniu formalności wizowych wyruszył do Francji samochodem wraz z kpt. pil. Romanem Czerniawskim. Jadąc przez Belgrad i Sisak w Jugosławii oraz Fiume, Mediolan i Ventimiglię we Włoszech, 11 listopada 1939 r. przekroczył granicę francuską w Mentonie. Trzy dni później przybył do stacji zbornej polskiego lotnictwa w Le Bourget pod Paryżem. Jakiś czas później został przeniesiony do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Lyonie. 29 lutego 1940 r. został skierowany w pięcioosobowej grupie pilotów do bazy lotniczej St. Jean-d'Angély. Polacy przeszkolili się tam na bombowcach LeO-20, a następnie pilotowali je na potrzeby lotów szkolnych z kursantami centrum wyszkolenia łączności Centre d'Instruction des Transmissions. W bazie tej pozostał do czerwca 1940 r. Po kapitulacji Francji wyruszył na południe. Z jednego z lotnisk położonych nad Morzem Śródziemnym, za sterami przestarzałego francuskiego samolotu, odleciał do Afryki Północnej (drugim pilotem był ppor. Emil Landsman). Następnie płynąc statkiem, via Gibraltar, 12 lipca 1940 r. dotarł do Wielkiej Brytanii.

Na przeszkolenie na brytyjskim sprzęcie Czaykowski został przydzielony 26 września 1940 r. do szkoły pilotażu początkowego 15 Elementary Flying Training School w Carlisle. 12 października został przeniesiony do Bazy Sił Powietrznych w Blackpool, gdzie 21 października dostał przydział na kurs myśliwski do jednostki wyszkolenia bojowego 5 Operational Training Unit w Aston Down, skąd 10 grudnia 1940 r. został przeniesiony do 303 Dywizjonu Myśliwskiego im. Tadeusza Kościuszki. Wyposażona w Hurricane'y I jednostka przebywała wówczas na odpoczynku w bazie RAF Leconfield w środkowo-wschodniej Anglii. Zajęta była w dużym stopniu wdrażaniem do służby operacyjnej polskich pilotów. Po serii lotów treningowych, 22 stycznia 1941 r. Czaykowski został przeniesiony wraz z kilkoma innymi „Kościuszkowcami” do nowo powstałego 315 Dywizjonu Myśliwskiego „Dęblińskiego”, bazującego w Acklington na północy Anglii, a potem w Speke koło Liverpoolu. Przez pierwsze pół roku dywizjon zajęty był głównie szkoleniem i ochroną konwojów. Dopiero w lipcu 1941 r. przeniósł się do Northolt koło Londynu, przezbroił na Spitfire'y i jako część I Skrzydła Myśliwskiego rozpoczął udział w lotach nad terytorium nieprzyjaciela.

1 września 1941 r. Czaykowski został wyznaczony na dowódcę eskadry B 315 Dywizjonu. Stanowisko objął dopiero tydzień później, gdyż w tym okresie (od 24 sierpnia do 6 września) przebywał w szpitalu RAF w Torquay. 16 września odniósł swoje pierwsze zwycięstwo powietrzne, gdy w czasie wymiatania w rejonie St Omer zaliczono mu zestrzelenie Messerschmitta 109. Podczas innego wymiatania, 24 października nad Gravelines, przyznano prawdopodobnie zestrzelenie Focke-Wulfa 190. 8 grudnia podczas operacji „Ramrod 15” nad kanałem La Manche oraz Le Touquet przyznano mu pewne zestrzelenie kolejnego Bf 109. Ostatni zwycięski meldunek, o prawdopodobnym zestrzeleniu Fw 190 nad Ostendą, złożył 27 marca 1942 r.

7 kwietnia 1942 r. Czaykowski odszedł z 315 Dywizjonu do jednostki wyszkolenia bojowego 58 Operational Training Unit w Grangemouth, gdzie objął stanowisko zastępcy komendanta polskiego personelu (zastępcy komendanta Polskiej Szkoły Myśliwskiej) i komendanta polskiego personelu na lotnisku satelickim Balado Bridge. Przez kolejne miesiące szkolił nowych polskich pilotów myśliwskich. 30 października 1942 r. powrócił do służby w jednostce operacyjnej, dostając przydział na stanowisko dowódcy 317 Dywizjonu Myśliwskiego „Wileńskiego”. W okresie od 4 do 19 lutego 1943 r. leczył się w szpitalu RAF w Halton. 15 kwietnia 1943 r. w czasie lotu treningowego w jego Spitfirze VB (AR390) awarii uległ silnik. Czaykowski lądując przymusowo na lotnisku Hutton Cranswick rozbił maszynę, a sam z obrażeniami trafił do szpitala. Po rekonwalescencji, 10 maja 1943 r. otrzymał przydział do bazy RAF Church Fenton. W okresie od 3 do 30 czerwca 1943 r. przeszedł kurs w centralnej szkole strzelania Central Gunnery School w Sutton Bridge, po którym objął stanowisko oficera strzelania sektora w bazie RAF Church Fenton. 5 lipca przeszedł (zapewne na takie samo stanowisko) do bazy RAF Hutton Cranswick, a 28 października jako oficer strzelania do bazy RAF Acklington. W kolejnych miesiącach kilkakrotnie przenoszono go pomiędzy bazą RAF Acklington (data przydziału 12 listopada 1943 r.), Inspektoratem Sił Powietrznych w Londynie (15 listopada 1943 r.), Church Fenton (11 grudnia 1943 r.), Acklington (12 stycznia 1944 r.) oraz Heston (14 stycznia lub 1 lutego 1944 r.). Charakter tych przydziałów pozostaje jednak nieznany.

18 lutego 1944 r. Czaykowski mianowany został dowódcą 131 Polowego Portu Lotniczego. Oddział ten łączył w sobie skrzydło myśliwskie skupiające wówczas 302 Dywizjon Myśliwski „Poznański”, 308 Dywizjon Myśliwski „Krakowski” i 317 Dywizjon Myśliwski „Wileński”, a także eszelony obsługowe. Przeznaczony był do operowania w warunkach zbliżającej się inwazji alianckiej we Francji. 12 lipca 1944 r. Czaykowski przekazał dowodzenie 131 Portem ppłk. Aleksandrowi Gabszewiczowi, a sam przeszedł do sztabu 131 Skrzydła Myśliwskiego. 6 grudnia 1944 r. został przeniesiony do dowództwa 2 Tactical Air Force, zaś 2 stycznia 1945 r. rozpoczął kurs w Wyższej Szkole Lotniczej w Weston-super-Mare. Ukończył go 17 września 1945 r., a następnie otrzymał przydział do dowództwa Lotnictwa Myśliwskiego RAF (Fighter Command) w Stanmore. Służył tam do końca 1946 r. jako oficer operacyjny.

Służbę w Polskich Siłach Powietrznych zakończył w polskim stopniu majora i brytyjskim Squadron Leadera (wcześniej miał czasowo stopień funkcyjny Acting Wing Commander). Odznaczony był trzykrotnie Krzyżem Walecznych, czterokrotnie Medalem Lotniczym oraz Polowym Znakiem Pilota (nr 859). Wykonał 53 loty bojowe i 28 lotów operacyjnych. W 1947 r. wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, a po demobilizacji w 1948 r. wyjechał do Kanady, a w późniejszym okresie przeprowadził się do Stanów Zjednoczonych. Pracował w przemyśle lotniczym. Mieszkał w miejscowości Kirkland w stanie Waszyngton.

Podpułkownik Zbigniew Czaykowski zmarł 21 lutego 1985 r. w wieku 73 lat na Hawajach. Spoczął na cmentarzu Floral Hills Cemetery w Lynnwood w stanie Waszyngton. Był dwukrotnie żonaty: z Janiną z domu Bartodziejską i Hanną Żebrowską.

Data
Samolot
Jednostka
Zniszczony
na pewno
Zniszczony
prawdo-
podobnie
Uszkodzony
16.09.1941 Spitfire VB, PK-Q (W3507) 315 Dywizjon Bf 109    
24.10.1941 Spitfire VB, PK-Z (AD386) 315 Dywizjon   Fw 190  
08.12.1941 Spitfire VB, PK-Z (AD230) 315 Dywizjon Bf 109    
27.03.1942 Spitfire VB, PK-Y (BL751) 315 Dywizjon   Fw 190  
   
Razem
2
2
0

Wojciech Zmyślony