Bolesław Chwaściński

Bolesław Chwaściński urodził się 6 września 1909 r. w Warszawie w rodzinie Edmunda - inżyniera komunikacji, pioniera nowoczesnego budownictwa kolejowego w Polsce i późniejszego wiceprezesa Dyrekcji Budowy Kolei Państwowych - i Jadwigi z domu Brun. Dorastał z dwoma braćmi. W chwili wybuchu I wojny światowej jego ojciec pracował przy budowie kolei koło Jekaterynburga w Rosji, zaś on sam z matką i braćmi przebywał na wakacjach w należącym do Niemiec Sopocie. Na wieść o rosyjsko-niemieckim konflikcie matka z synami wyjechała przez Szwecję i Finlandię do Rosji, by dołączyć do męża. Od 1915 r. rodzina mieszkała na Uralu. W 1918 r., jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, Chwaścińscy powrócili do Warszawy, gdzie w tym samym roku Bolesław rozpoczął naukę w Prywatnym Gimnazjum Męskim Sukcesorów Ludwika Lorentza. Jako 11-letni uczeń, podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. był gońcem w szpitalu polowym mieszczącym się w stołecznym kinie "Colloseum". W 1927 r. zdobył świadectwo dojrzałości. Starał się o przyjęcie na Wydział Mechaniczny Politechniki Warszawskiej (marząc o karierze inżyniera lotnictwa), jednak nie został przyjęty. Od 1928 r. studiował więc na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej, uzyskując w marcu 1935 r. dyplom inżyniera dróg i mostów. W ramach czynnej służby wojskowej pod koniec września 1935 r. rozpoczął w Szkole Podchorążych Saperów w Modlinie trzymiesięczny kurs unitarny. 1 stycznia 1936 r. został przeniesiony do Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Dęblinie. Jako jej słuchacz został wyszkolony w specjalności obserwatora, 22 września 1936 r. otrzymując na zakończenie nauki stopień plutonowego podchorążego rezerwy, z przydziałem mobilizacyjnym do 5 Pułku Lotniczego w Lidzie. W sierpniu i wrześniu 1937 r. odbył w tymże pułku sześciotygodniowe ćwiczenia rezerwy. 1 stycznia 1938 r. otrzymał promocję na podporucznika rezerwy. W lutym i marcu 1938 r. w 53 Eskadrze Obserwacyjnej stacjonującej na Porubanku w Wilnie uczestniczył w ćwiczeniach oficerów rezerwy. Były to zimowe manewry piechoty i lotnictwa koło Święcian.

Jesienią 1936 r. rozpoczął pracę zawodową w Biurze Konstrukcyjnym Departamentu Dróg Kołowych Ministerstwa Komunikacji. Uczestniczył w projektowaniu stalowego mostu przez Wisłę w Płocku. Od czerwca 1937 r. pracował w Towarzystwie Robót Kolejowych i Budowlanych "Tor" jako zastępca kierownika budowy linii kolejowej Częstochowa-Siemkowice. Prowadził budowę wszystkich mostów tej trasy.

Od piętnastego roku życia zajmował się taternictwem, co roku wspinając się latem i zimą, dokonując wielu pionierskich wyczynów. Od 1929 r. był członkiem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. W tym samym roku wraz z Justynem Wojsznisem i Wiesławem Stanisławskim dokonał pierwszego wejścia na Rumanowy Szczyt wschodnim żebrem. W 1932 r. wszedł po raz pierwszy środkiem północnej ściany Małego Kieżmarskiego Szczytu. W tym samym roku wziął udział w wyprawie Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Alpy. Podczas jej trwania przeszedł m.in. niezdobytą dotąd granią Aiguille du Moine - osiągnięcie to powtórzyli francuscy alpiniści dopiero w 1947 r. W 1934 r. wraz z Justynem Wojsznisem i kilkoma wspinaczami PTT uczestniczył w wyprawie w góry Atlasu Wysokiego w Maroku. Dokonali trudnych wspinaczek i pierwszych wejść, m.in. na Dżebel Tubkal (4165 m), Amsodu (4070 m) i Dżebel Tinerget (3555 m). Z wyprawy tej Chwaściński pisał korespondencję dla "Kuriera Porannego", która trzy lata później po przeredagowaniu i rozszerzeniu została wydana w formie książkowej. Latem 1935 r. uczestniczył również w ekspedycji na Kaukaz, gdzie dokonano trudnych wspinaczek w masywach Dych-Tau i Adi-Choch Burżuli. 17 maja 1930 r. został sekretarzem i skarbnikiem utworzonego w Warszawie Koła Wysokogórskiego Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.

W lutym 1939 r. wyjechał do Afganistanu podpisując trzyletni kontrakt z Ministerstwem Robót Publicznych. W zespole polskich inżynierów projektował i budował pierwsze w tym kraju nowoczesne drogi oraz mosty. Kierował budową szosy z Kabulu do Dżalalabadu w bardzo trudnym rejonie górskim, wzdłuż rzeki Kabul (dopływ Indusu), płynącej skalistymi wąwozami. Według jego projektu wykonano zejście serpentynami przez gardziel Tangi Garu, będącą kluczem całej drogi. Droga ta do dziś stanowi główne połączenie Afganistanu z Pakistanem. W czasie pracy w Afganistanie poznał króla tego kraju, Mohammeda Zahir Szacha, oraz jego krewnego i późniejszego następcę, Mohammeda Dauda.

W grudniu 1940 r. Chwaściński zrezygnował z kontraktu, postanawiając dołączyć do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Odrzucił propozycję wywiadu brytyjskiego, który był zainteresowany jego znajomością Afganistanu i miejscowego języka. Przez Bombaj i Przylądek Dobrej Nadziei w Afryce wyruszył do Wielkiej Brytanii, docierając drogą morską 8 marca 1941 r. do Glasgow. Od kwietnia 1941 r. był na ewidencji Polskich Sił Powietrznych. Trafił na przeszkolenie do szkoły nawigacji 1 Air Observer Navigation School w Prestwick w Szkocji, po którego ukończeniu skierowany został do jednostki wyszkolenia bojowego 18 Operational Training Unit w Bramcote na kurs zgrywania załóg. 31 października 1941 r. ze swoją załogą został przydzielony do 301 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Pomorskiej", stacjonującego w bazie RAF Hemswell i wyposażonego w Wellingtony IV. Pierwsze zadanie bojowe - nalot na Cherbourg - wykonał nocą z 25 na 26 listopada. W ciągu kolejnych miesięcy wziął udział w 30 wyprawach bombowych nad Niemcy i Francję, kończąc pełną turę lotów. Jego celami były kolejno: Emden, Calais, Brest, Düsseldorf, trzy razy z rzędu Brest, Münster, ponownie Brest (każdorazowo celem w Breście były pancerniki Kriegsmarine "Scharnhorst" i "Gneisenau"), Kolonia, Kilonia, dwukrotnie Essen, Lubeka, Kolonia, Essen (lot przerwany po awarii przyrządów pokładowych), Hamburg, Essen, Rostock, Flensburg, Kolonia, Stuttgart, Warnemünde, Kolonia, Essen oraz Emden (trzy razy z rzędu). Nocą z 25 na 26 czerwca 1942 r. wykonał ostatnie zadanie, którego celem była Brema. Jego stałą załogę stanowili: kpt. pil. Henryk Kołodziejek (od lipca 1942 r. dowódca 301 Dywizjonu), por. pil. Eugeniusz Kopcewicz, ppor. rtg. Jerzy Tokarski, por. Adam Teper (przedwojenny obserwator, latający w Wielkiej Brytanii jako przedni strzelec) i plut. strz. Jerzy Gaworski. Później z załogi odszedł drugi pilot i przedni strzelec (nowym został plut. Kazimierz Podgórski).

1 września 1942 r. Chwaściński został odkomenderowany zgodnie z cywilnym wykształceniem do brytyjskiego dywizjonu budowy lotnisk 5002 Airfield Construction Squadron w bazie RAF Grantham. Potem został skierowany do Inspektoratu Sił Powietrznych w Londynie, obejmując szefostwo dział budowy lotnisk. W styczniu 1943 r. dostał przydział do laboratorium doświadczalnego budowy dróg, a w lipcu 1943 r. do polskiego Działu Organizacji Technicznej i Zaopatrzenia przy brytyjskim Air Ministry (Ministerstwie Lotnictwa). W 1945 r. służył w Dowództwie Sił Powietrznych w Londynie, a od 31 stycznia 1946 r. pracował w laboratorium mechaniki gruntów Road Research Laboratory w Harmondsworth pod Londynem. W czasie wolnym od lotów i zajęć służbowych wspinał się w górach Szkocji i Walii. Napisał również słownik i podręcznik języka farsi-kabuli, powszechnie używanego w Afganistanie. Opracowanie to udostępnił w 1958 r. polskim drogowcom, wysłanym do Afganistanu. Wielokrotnie przepisywane na maszynie, przynajmniej do 1989 r. służyło przebywającym tam Polakom. Zdemobilizował się w polskim stopniu kapitana i brytyjskim Flight Lieutenanta. Za bohaterstwo w walkach powietrznych został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (nr 9469), trzykrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Obserwatora (nr 539) oraz medalami pamiątkowymi. Zdecydował się na powrót do ojczyzny i w maju 1946 r. przypłynął "Sobieskim" do Gdańska. Zaraz po przybyciu został zamknięty na trzy dni w obozie we Wrzeszczu, gdzie był przesłuchiwany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa.

Od czerwca 1946 r. pracował w Przedsiębiorstwie Robót Komunikacyjnych jako kierownik budowy. Budował linię kolejową Tomaszów Mazowiecki-Radom. Od 1949 r. kierował budową kolei Skierniewice-Łuków. Budował m.in. most na Wiśle w Górze Kalwarii. W 1953 r. jako osoba "niepewna" i "podejrzana", został przeniesiony na małą budowę na Śląsk. Koordynował konstrukcję linii kolejowej Kochłowice-Janów-Zawiercie. W grudniu 1953 r. rozpoczął pracę naukowo-dydaktyczną w Katedrze Mechaniki Gruntów i Fundamentowania na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej. Był kolejno starszym asystentem, od 1960 r. adiunktem, a od 1964 r. wykładowcą. W 1965 r. uzyskał stopień doktora nauk technicznych. W latach 1955-1956 wraz z grupą polskich ekspertów uczestniczył w wyprawie inżynierskiej na pustynię Wielki Nefud na Półwyspie Arabskim w celu przygotowania oferty projektu odbudowania linii kolejowej z Medyny do Ma'an, zniszczonej w czasie I wojny światowej. Wspinał się wtedy w Górach Hidżaskich w Arabii Saudyjskiej, Jordanii i Syrii, gdzie zdobył najwyższy szczyt Antylibanu Dżebel el-Szejkh (2814 m). W 1957 r. uczestniczył w polskiej wyprawie na Kaukaz i zdobył Elbrus (5595 m). W 1960 r. był organizatorem i kierownikiem pierwszej polskiej wyprawy w góry Hindukuszu w Afganistanie, która odegrała ważną rolę w rozwoju polskiego alpinizmu. Zdobyto wtedy szczyt Noszak (7492 m), ustanawiając ówczesny polski rekord wysokości. W latach 1966-1968 wykładał fundamentowanie oraz kierował pracami dyplomowymi z budowy dróg w College of Engineering na Uniwersytecie w Mosulu w Iraku. Wracając z kontraktu wykładowcy zdobył biblijną górę Ararat (5156 m) w Turcji. W 1970 r. w związku z reorganizacją uczelni został przeniesiony do Instytutu Dróg i Mostów. W 1973 r. został powołany na stanowisko docenta.

Po przejściu na emeryturę w 1975 r. poświęcił się pracy na nad historią polskiego drogownictwa i budowy mostów. Był autorem opracowań: "Zarys dziejów mostów drogowych w Polsce do 1945 r." i "Mosty na Wiśle i ich budowniczowie" oraz podręcznika "Projektowanie palowań fundamentowych". Do "Słownika Biograficznego Techników Polskich" opracował blisko tysiąc biogramów. Był również autorem: "Wśród gór Marokka" (współautor Justyn Wojsznis), "Ku niezdobytym szczytom", "Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach" oraz kilkuset publikacji poświęconych taternictwu i alpinizmowi, również w specjalistycznych czasopismach zagranicznych. Zgromadził materiały do życiorysów około 500 taterników i turystów tatrzańskich. Wspomnienia z czasów wojny pt. "Pod rozkazami Bomber Command" opublikował w "Przeglądzie Technicznym" w 1982 r. W latach 1976-1981 był członkiem Rady Naukowej Instytutu Historii Nauki, Oświaty i Techniki Polskiej Akademii Nauk. W latach 1977-1979 był członkiem Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaciół Warszawy. Za powojenne osiągnięcia otrzymał nagrodę II stopnia ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, tytuł Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej oraz liczne odznaczenia resortowe (m.in. Medal 60-lecia Powołania Generalnej Dyrekcji Dróg i Mostów przez Ministerstwo Komunikacji oraz Złotą Odznakę "Zasłużony dla Transportu"). Był także członkiem honorowym Klubu Wysokogórskiego.

Kapitan rezerwy Bolesław Chwaściński zmarł 25 grudnia 1992 r. w Warszawie, w wieku 83 lat. Spoczął w grobie rodzinnym na Starych Powązkach w Warszawie. Był żonaty z Hanną z Napieralskich, miał dwie córki.

Bogusław Szwedo