Stanisław Chałupa

Stanisław Józef Chałupa urodził się 14 stycznia 1915 r. we wsi Zalas na południe od Chrzanowa (rodzice Wincenty oraz Helena z domu Małodobra). W 1935 r. zdał maturę, po której zgłosił się do wojska. Wstąpił na kurs unitarny do Szkoły Podchorążych Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Na początku 1936 r. przeniesiony został do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. 15 października 1938 r. promowany został na podporucznika pilota. Przydzielony został do 123 Eskadry Myśliwskiej w 2 Pułku Lotniczym. Na trzy miesiące przed wybuchem wojny skierowano go na kurs radiowy do Warszawy (miał zostać oficerem łączności w III/2 Dywizjonie Myśliwskim), ale w związku z mobilizacją wrócił do Krakowa.

31 sierpnia 1939 r. "siódemki" (PZL P.7) eskadry opuściły swe dotychczasowe lotnisko Balice i przeleciały na Okęcie, a o świcie 1 września - do Poniatowa, gdzie dołączyły do IV/1 Dywizjonu Myśliwskiego Brygady Pościgowej. 5 września po południu Chałupa i dwaj inni lotnicy jego klucza (prowadzący ppor. Erwin Kawnik i pchor. Tadeusz Kratke) zestrzelili wspólnie nierozpoznany niemiecki bombowiec (z dokumentów Luftwaffe wynika, że był to He 111; zwycięstwo nie zostało uznane przez tzw. komisję Bajana). Zarówno wcześniej jak i później Chałupa latał wielokrotnie przeciw wrogim samolotom, jednak nie odniósł innych zwycięstw. 17 września 1939 r. przeleciał na jednej z czterech ocalałych P.7 eskadry do Rumunii, na lotnisko Jassy. Został zatrzymany przez policję celem przekazania do obozu internowanych, jednak wykupił się łapówką i dotarł bez większych przeszkód do portu Balcic (obecnie Bałczik w Bułgarii) nad Morzem Czarnym, skąd na pokładzie "Patrisa" odpłynął do Marsylii (dotarł tam 27 listopada 1939 r.). Przetransportowany został do Lyonu. Znalazł się w 21 osobowej grupie lotników pod dowództwem kpt. Stefana Łaszkiewicza, która 7 stycznia 1940 r. wyjechała do Montpellier na szkolenie. Trwało ono do 15 lutego, kontynuowane było w Lyon-Bron w marcu. 29 marca 1940 r. piloci odlecieli na lotniska frontowe - Chałupa wraz z por. Józefem Brzezińskim i plut. Antonim Bedą trafił do francuskiego I/2 Dywizjonu Myśliwskiego (Groupe de Chasse I/2) w Xaffévillers. Po raz pierwszy spotkał się w powietrzu z niemieckimi samolotami 10 maja 1940 r., gdy samodzielnie zaatakował trzy Ju 88 - wystrzelał całą amunicję z Morana, jednak nie zaobserwował żadnego efektu. Następnego dnia, czyli 11 maja (tym razem z Bedą) z podobnym wynikiem atakował kolejnego Ju 88. 17 maja został zestrzelony przez obronę przeciwlotniczą, przy przymusowym lądowaniu jego samolot uderzył w wał ziemny i pilot doznał lekkich urazów. Został zabrany do szpitala, lecz opuścił go 22 maja i powrócił do jednostki. 2 czerwca 1940 r. wraz z dwójką pilotów francuskich atakował He 111 bez widocznego rezultatu. Po trzech dniach do jednostki dotarły jednak informacje, że maszyna ta została istotnie zestrzelona i każdemu z pilotów zapisano na konto po 1/3 zwycięstwa. 8 czerwca w walce z nalotem niemieckim na Paryż zestrzelił na pewno Bf 109, a podczas drugiego tego dnia lotu - nad linią frontu - jednego Ju 87 samodzielnie (atakując od czoła), a drugiego wspólnie z dwójką Francuzów (przy czym piloci francuscy dołączyli do pościgu za dymiącym, uszkodzonym już wcześniej przez Chałupę Junkersem). 16 czerwca, po ogłoszeniu propozycji zawieszenia broni, pociągiem udał się do Saint-Jean-de-Luz, skąd 24 czerwca na pokładzie "Arandora Star" odpłynął do Anglii. Do Liverpoolu dotarł 27 czerwca.

Chałupa przydzielony został do formującego się w Leconfield 302 Dywizjonu "Poznańskiego". Po ukończeniu treningu na Hurricane'ach zaczął latać bojowo. 21 sierpnia 1940 r. ciężko uszkodził nad Bridlington Ju 88 (zaliczono mu zestrzelenie prawdopodobne), ale celny ogień z bombowca uszkodził jego samolot. Chałupa odpiął pasy i chciał wyskoczyć, jednak nie pozwoliła mu na to zbyt mała wysokość. Posadził samolot bez podwozia, na skutek uderzenia o ziemię poleciał głową na celownik, wybijając sobie zęba. 15 września 1940 r. podczas jednej z największych walk bitwy o Anglię nad Londynem strącił na pewno Do 17, zaś Do 215 prawdopodobnie.

Począwszy od lotów nad Francją w maju i czerwcu 1940 r. odczuwał silne bóle zatok - początkowo tylko podczas nagłych zmian wysokości (np. przy nurkowaniu), potem także na ziemi. Pewnego dnia w kasynie w Kenley dostał krwotoku z nosa, zabrany został do szpitala. Przeszedł operację chirurgiczną, dzięki której bóle ustąpiły. Mimo tego Chałupa nie wrócił już do latania bojowego. Przeszedł kurs dla pracowników stanowiska dowodzenia i 30 lipca 1942 r. powrócił do 302 Dywizjonu, do naziemnego stanowiska naprowadzania (operations room). Kolejne lata wojny spędził na ziemi, na podobnym stanowisku w innych jednostkach lotniczych: 315 Dywizjonie "Dęblińskim", ponownie 302 Dywizjonie, 3105 Eszelonie Obsługowym, 18 Sektorze Myśliwskim oraz 6316 Eszelonie Obsługowym, podporządkowanym 316 Dywizjonowi "Warszawskiemu").

24 czerwca 1944 r. oddelegowany został na kurs dla instruktorów do polskiej szkoły pilotażu podstawowego 16 (Polish) Service Flying Training School (16 (P)SFTS) w Newton. 30 stycznia 1945 r. rozpoczął szkolenie zaawansowane dla pilotów w jednostce 3 (Pilots) Advanced Flying Unit w South Cerney, po którego ukończeniu powrócił do 16 (P)SFTS jako instruktor nawigacji. Zdemobilizował się w 1946 r., w polskim stopniu kapitana i brytyjskim Flight Lieutenanta. Odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (nr 8993), Krzyżem Walecznym, dwukrotnie Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Pilota (nr 315) oraz Croix de Guerre (do odznaczenia przedstawiony został już w 1940 r., lecz odebrał je dopiero 13 października 2000 r. we francuskim konsulacie w Krakowie).

Po wojnie początkowo pracował w różnych zawodach, najpierw w Anglii, później w Kanadzie. Wreszcie na dłuższy okres czasu zatrudniony został zakładach metalurgicznych w stanie Alberta. W 1995 r. powrócił do Polski i osiedlił się w Krakowie. Podpułkownik Stanisław Chałupa zmarł 24 kwietnia 2004 r. w Katowicach, miał 89 lat. Spoczął na Cmantarzu Prokocim w Krakowie.

Wojciech Zmyślony