Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej
Kajetan Boratyński

Kajetan Boratyński

Kajetan Ludwik Boratyński przyszedł na świat 27 lipca 1907 r. we wsi Gródek koło Nowego Sącza, na terenie późniejszego powiatu grybowskiego w województwie małopolskim (obecnie w powiecie nowosądeckim w województwie małopolskim). Jego rodzicami byli Stanisław i Anna z domu Król, nauczyciele w Gródku a od września 1908 r. w sąsiednim Grybowie. Ojciec zmarł nagle na udar mózgu 19 września 1919 r., osierocając pięcioro dzieci i żonę.

Po ukończeniu szkoły powszechnej w pobliskim Grybowie i dwóch latach prywatnej domowej nauki Kajetan Boratyński od 1919 r. uczył się w trzeciej klasie Wyższej Szkoły Realnej w Tarnowie. W czerwcu 1924 r. zdał maturę. W tym samym roku został przyjęty na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Poznańskiego. Studia wyższe ukończył w 1928 r., zdając egzamin dla nauczycieli szkół średnich z przedmiotu podstawowego biologii i dodatkowego chemii z mineralogią. Na czwartym roku studiów został zatrudniony w Zakładzie Anatomii Porównawczej i Biologii Uniwersytetu Poznańskiego u prof. Antoniego Jakubskiego. Pracował tam aż do wybuchu II wojny światowej. Początkowo miał stanowisko młodszego asystenta, od 1 września 1929 r. - starszego asystenta, a od 1 stycznia 1937 r. - adiunkta. Był odpowiedzialny za sprawy administracyjne wydziału i był nieformalnym sekretarzem prof. Jakubskiego. Prowadził ćwiczenia z anatomii porównawczej kręgowców dla studentów biologii oraz z zoologii dla farmaceutów. Brał żywy udział w pracach Koła Przyrodników Uniwersytetu Poznańskiego. Był prezesem Zrzeszania Asystentów Uniwersytetu Poznańskiego, sekretarzem Poznańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Zoologicznego oraz członkiem Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika. W roku szkolnym 1933-1934 odbył praktykę pedagogiczną w Państwowym Gimnazjum im. Gotthilfa Bergera w Poznaniu.

Swoją pierwszą pracę naukową wydał w 1928 r., gdy w czasopiśmie „Société Polonaise de Biologie” („Polskie Towarzystwo Biologii”) opublikowano „Sur l'anatomie de la Femalle de Margarodes Polonicus Ckll” („Anatomia samicy czerwca polskiego (Margarodes Polonicus Ckll)”). Również następne lata poświęcił badaniom tego gatunku owada i po ukończeniu pracy pt. „Anatomia samicy czerwca polskiego” i jej obronie z wyróżnieniem (summa cum laude) otrzymał 1 lutego 1932 r. tytuł doktora filozofii. W 1933 r. zostały wydrukowane jego dwie kolejne prace pt. „System krwionośny u tarczyków (coccidae)” oraz „Intracelularna symbioza u czerwca polskiego Ckll” w „Pamiętniku XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu”.

W 1930 r. został powołany do odbycia czynnej służby wojskowej. Od 19 sierpnia do 20 listopada 1930 r. uczestniczył w kursie rekruckim w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 7a w Jarocinie. Następnie został przeniesiony do Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa - Grupy Technicznej. Kurs ukończył 15 sierpnia 1931 r. z wynikiem bardzo dobrym, jako plutonowy podchorąży rezerwy ze specjalnością oficera technicznego. 16 sierpnia 1931 r. dostał przydział mobilizacyjny do 32 Eskadry Liniowej w 3 Pułku Lotniczym w Poznaniu na miesięczną praktykę, po czym został przeniesiony do rezerwy, z przydziałem mobilizacyjnym do tej eskadry. Po odbyciu letnich ćwiczeń wojskowych w 1932 r. został promowany na stopień podporucznika rezerwy, a jego przydział mobilizacyjny został zmieniony na 31 Eskadrę Liniową w Poznaniu. 24 listopada 1937 r. otrzymał awans na porucznika rezerwy.

7 sierpnia 1939 r., podobnie jak w poprzednich latach, został powołany na ćwiczenia do 31 Eskadry Liniowej, a po ogłoszeniu mobilizacji, 24 sierpnia dostał przydział do Kompanii Obsługi Węzła Lotnisk nr 23 na stanowisko zastępcy dowódcy tego oddziału. Po wybuchu II wojny światowej ze swoją jednostką ewakuował się, omijając oblężona Warszawę, na wschód. W dniu sowieckiej agresji na Polskę, 17 września 1939 r. o godz. 10:30, został wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną w miejscowości Jagielnica koło Czortkowa. Tego samego dnia wieczorem zdołał zbiec z konwoju jeńców wraz z por. obs. Zbigniewem Siarkowskim i ppor. lek. Marianem Turskim. Nazajutrz o godz. 20:30 po zmroku pokonał w bród Dniestr w Zaleszczykach, przedostając się do Rumunii.

Boratyński przebywał początkowo w mieście Călimănești, a następnie (od 3 do 13 października) w obozie internowania w Drăgășani. Po otrzymaniu paszportu od kuriera przybywającego z Bukaresztu uciekł i wyjechał do Konstancy. Tam 20 października wsiadł na statek płynący do Francji. Po rejsie przez Istambuł, Pireus, Aleksandrię i Bejrut, 13 listopada 1939 r. przybył do Marsylii. Trafił do bazy lotnictwa w Lyon-Bron. Po utworzeniu Centrum Wyszkolenia Lotnictwa, 15 grudnia 1939 r. został przeniesiony do Lyon-Foire. Aż do upadku Francji służył na różnych stanowiskach w 3 i 4 Eskadrze Zapasowej CWL, do której przydział mieli szeregowcy lotnictwa. Po upadku Francji został ewakuowany drogą morską do Wielkiej Brytanii. Od 14 lipca 1940 r. przebywał w obozie lotnictwa w Weeton, skąd 3 sierpnia został przeniesiony do Bazy Sił Powietrznych w Blackpool. Służył w Eskadrze Sztabowej Centrum Wyszkolenia Ziemnego.

Boratyński zgłosił się jako kandydat do personelu latającego. Od 31 stycznia do 14 czerwca 1941 r. szkolił się na teoretycznym kursie strzelców-radiotelegrafistów i nawigatorów w Blackpool. Po jego ukończeniu został przydzielony jako adiutant Eskadry Oficerskiej Centrum Wyszkolenia Ziemnego, a następnie (na przełomie czerwca i lipca 1941 r.) do 305 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Wielkopolskiej”. Jednostka stacjonowała w bazie RAF Syerston, a na jej wyposażeniu były samoloty Wellington IC.

Był to dość nieoczekiwany przydział, gdyż w tym czasie wszyscy nowi członkowie załóg latających dywizjonów bombowych przechodzili wcześniej kursy zgrywania załóg w jednostkach wyszkolenia bojowego. Tymczasem wszystko wskazuje na to, że Boratyński trafił do dywizjonu bombowego nie biorąc wcześniej udziału w nawet jednym locie szkolnym. Mimo to wziął udział w trzech lotach bojowych jako przedni strzelec, i zarazem rezerwowy radiotelegrafista. W nocy z 9 na 10 lipca uczestniczył w nalocie na Osnabrück w załodze kpt. pil. Karola Zauchy. Nocą 14 na 15 lipca poleciał nad Bremę w załodze sierż. pil. Stefana Tomickiego, a trzy noce później bombardował Kolonię jako członek załogi dowódcy eskadry B mjr. pil. Szczepana Ścibiora.

Przełożeni szybko zdali sobie sprawę z omyłki dotyczącej Boratyńskiego, w związku z czym 16 sierpnia 1941 r. został przydzielony do szkoły obserwatorów 9 Air Observer School w walijskiej bazie RAF Penrhos. Po przeszkoleniu praktycznym (latał m.in. na pokładzie Ansonów, Blenheimów i Defiantów), 19 kwietnia 1942 r. został przydzielony do jednostki wyszkolenia bojowego 18 Operational Training Unit (18 OTU) w Bramcote. Rozpoczął loty na samolotach bombowych Wellington w ramach kursu zgrywania załóg: głównie przeloty nawigacyjne i ćwiczebne bombardowania.

Nocą z 25 na 26 czerwca 1942 r. do planowanego „nalotu tysiąca bombowców” na Bremę wyznaczono także trzy załogi z 18 OTU kończące program szkolenia. Na pokładzie Wellingtona IC XW-N (DV765) wystartowała załoga Boratyńskiego w składzie: plut. pil. Józef Laudan, kpr. rtg. Czesław Rajpold, plut. strz. Wacław Kowalik i plut. strz. Alojzy Pozorski. W locie powrotnym ich samolot został zaatakowany i trafiony przez niemiecki nocny myśliwiec. Poważnie uszkodzony Wellington zdołał uciec nieprzyjacielowi, jednak jakiś czas potem w ogniu stanął jego lewy silnik. Pilot zdecydował się na lądowanie przymusowe na północny zachód od Leeuwarden w Holandii. Nikomu z załogi nic się nie stało. Polacy podpalili samolot, a następnie ruszyli przed siebie, by oddalić się od wraku i uniknąć schwytania. Tego samego dnia podczas odpoczynku w stogach siana zostali aresztowani przez policję holenderską i żołnierzy niemieckich.

Boratyński został przewieziony do obozu przejściowego Dulag Luft 3 w Oberursel koło Frankfurtu nad Menem. Stamtąd trafił do Stalagu Luft 3 w Żaganiu. Był w obozie więziony przez kolejne lata i, jak się okazało pod koniec wojny, był jedynym z przeszło stu Polaków, który został wzięty do niewoli jako lotnik 18 OTU. 27 stycznia 1945 r. jeńców Stalagu Luft 3 ewakuowano na zachód. Grupa Boratyńskiego, najpierw maszerując, potem jadąc koleją, dotarła do obozu jenieckiego marynarki wojennej Marlag w Tarmstedt. 2 kwietnia 1945 r. nastąpiła kolejna ewakuacja stamtąd marszem do Lubeki. Równo miesiąc później tę grupę wyzwoliły oddziały brytyjskiej armii.

Po powrocie do Wielkiej Brytanii Boratyński trafił do Bazy Sił Powietrznych w Dunholme Lodge, skąd 25 lipca 1945 r. został przeniesiony do sztabu polskiego oficera łącznikowego przy dowództwie Lotnictwa Transportowego RAF (Transport Command) w Bushy Head koło Londynu w charakterze oficera oświatowego oraz oficera ds. public relations. W tym okresie opublikował kilka artykułów o lotnictwie transportowym w czasopiśmie „Myśl Lotnicza”. Po rozformowaniu Polskich Sił Powietrznych wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, trafiając do jednostki demobilizacyjnej 4 Polish Resettlement Unit w East Wretham. Potem przebywał w dwóch innych podobnych ośrodkach, 2 Polish Resettlement Unit w Castle Combe oraz 3 Polish Resettlement Unit w Dunholme Lodge.

Kajetan Boratyński zdemobilizował się 20 lutego 1949 r. w polskim stopniu kapitana i brytyjskim Flight Lieutenanta. Został odznaczony dwukrotnie Medalem Lotniczym oraz brytyjskimi odznaczeniami pamiątkowymi (1939-1945 Star, Air Crew Europe Star, 1939-1945 War Medal). Przed wojną został ponadto odznaczony Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę, za pracę naukowo-dydaktyczną na Uniwersytecie Poznańskim.

Zdecydował się na osiedlenie się w Wielkiej Brytanii. Mieszkał w Kew koło Londynu. 15 sierpnia 1950 r. przyjął brytyjskie obywatelstwo. W listopadzie 1948 r. został zatrudniony jako pracownik dydaktyczno-naukowy na uniwersytecie Imperial College of Science and Technology w Londynie w Katedrze Zoologii i Entomologii Stosowanej (Department of Zoology and Applied Entomology) u prof. Jamesa Watsona Munro. W pracy naukowej zajmował się w problematyką anatomiczną, faunistyczną, morfologiczną i taksonomiczną czerwców. Był profesorem Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie oraz członkiem Królewskiego Towarzystwa Entomologicznego (Royal Entomological Society). Swoje zbiory ofiarował Muzeum Historii Naturalnej (Natural History Museum) w Londynie. Jego nazwisko zostało upamiętnione w nazwie taksonu gatunkowego „Balanococcus boratynskii” (gatunek owada). W 1974 r. przeszedł na emeryturę, jednak jeszcze przez trzy lata był zatrudniony w Imperial College, prowadząc wykłady z taksometrii numerycznej. Był promotorem siedmiu prac doktorskich na różnych uniwersytetach w Wielkiej Brytanii i za granicą, a także licznych prac dyplomowych. Był autorem 32 prac naukowych.

Kapitan Kajetan Boratyński zmarł 3 grudnia 1980 r. w Londynie, miał 73 lata. Jego prochy złożono na cmentarzu Mortlake Cemetery w Londynie. Przed wojną w Polsce był żonaty z Wandą z domu Stańczak, a po wojnie w Wielkiej Brytanii - z Marguerite z domu Collard.

Jacek Boratyński, Wojciech Zmyślony