Cmentarz Lotników Polskich w Newark-on-Trent hr. Nottinghamshire (Anglia)

Cmentarz w Newark-on-Trent jest jedną z największych polskich nekropolii w Wielkiej Brytanii, a także największym polskim cmentarzem lotniczym na świecie. Spoczywa na nim łącznie 351 lotników Polskich Sił Powietrznych (w tym ośmiu zmarłych w trakcie służby w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia). Poza lotnikami na cmentarzu pochowano trzech prezydentów RP na uchodźstwie oraz 45 żołnierzy armii, których gros stanowią spadochroniarze. Pochowane były tam także ofiary katastrofy gibraltarskiej (w tym Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski), jednak w latach 1993 i 2007 odbyły się ekshumacje, po których przeniesiono je do Polski. W Newark-on-Trent leży również ok. 130 żołnierzy Wspólnoty Brytyjskiej. Trzech spoczywających niegdyś w Newark-on-Trent polskich lotników zostało przeniesionych do prywatnych grobów: kpr. obs. Jan Bychowski z 300 Dywizjonu (poległy nocą z 22 na 23 maja 1944 r., ekshumowany 24 kwietnia 1974 r.), szer. ucz. pil. Edmund Rewers z polskiej szkoły pilotażu podstawowego 16 (Polish) Service Flying Training School w Newton (poległy 19 września 1942 r., ekshumowany 16 listopada 1949 r.) oraz ppor. bomb. Michał Wiśniewski z 1662 Heavy Conversion Unit w Blyton (poległy nocą z 11 na 12 listopada 1944 r., ekshumowany 24 stycznia 1964 r.). Grobów dwóch lotników (plut. Kazimierza Karpowicza z 302 Dywizjonu Myśliwskiego "Poznańskiego" oraz plut. Józefa Sawickiego z 6317 Eszelonu Obsługowego) nie udało się zlokalizować, a informacje o ich ewentualnych ekshumacjach nie są znane.

Pierwsze groby polskich lotników na cmentarzu pojawiły się w październiku 1940 r. Z upływem czasu mogił robiło się coraz więcej, aż w końcu zapadła decyzja, by cmentarz otrzymał miano Cmentarza Lotników Polskich. Uroczystość poświęcenia dużego krzyża stojącego w centralnym punkcie miała miejsce 15 lipca 1941 r. Na krzyżu umieszczono tablicę z cytatem z Pisma Świętego: "Toczyłem dobry bój, zawodu dokonałem, wiarym dochował", a poniżej napis "Za wolność". Odsłaniającym był Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski, zaś błogosławieństwa udzielał ks. bp. Józef Gawlina. Na cmentarzu znajdują się groby przede wszystkim lotników z jednostek bombowych: 300 Dywizjonu "Ziemi Mazowieckiej", 301 Dywizjonu "Ziemi Pomorskiej", 304 Dywizjonu "Ziemi Śląskiej" oraz 305 Dywizjonu "Ziemi Wielkopolskiej". Sporą część stanowią również lotnicy z jednostek szkolnych, głównie jednostki szkolenia bojowego 18 Operational Training Unit w Bramcote (potem Finningley), polskiej szkoły pilotażu podstawowego 16 (Polish) Service Flying Training School w Newton oraz jednostki przeszkalania na sprzęt ciężki 1662 Heavy Conversion Unit stacjonującej w Blyton. Spacerując alejkami cmentarza spotkać można także pojedyncze groby lotników z polskich dywizjonów myśliwskich oraz dywizjonów brytyjskich.

Po 1947 r. w Newark-on-Trent chować zaczęto także weteranów Polskich Sił Powietrznych zmarłych w cywilu, już po wojnie. W sekcji tej, zwanej sekcją Stowarzyszenia Lotników Polskich, spoczęło dotychczas 36 lotników (stan na grudzień 2009 r.). Wśród tych najbardziej znanych są: mjr Roman Czerniawski (pilot i równocześnie jeden z najbardziej zasłużonych oficerów polskiego wywiadu), płk Wacław Makowski (pierwszy dowódca 300 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Mazowieckiej"), gen. bryg. Aleksander Gabszewicz (as i dowódca I oraz II Skrzydła Myśliwskiego) oraz kpt. Józef Jeka (as i dowódca 306 Dywizjonu Myśliwskiego "Toruńskiego").

Jak wspomniano, poza lotnikami na cmentarzu spoczęli trzej prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej na emigracji.

Na cmentarzu spoczywa również 45 żołnierzy i oficerów armii, służących w 1 Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej, 16 Samodzielnej Brygadzie Pancernej, 1 Brygadzie Strzelców, 10 Pułku Dragonów oraz w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia (Polish Resettlement Corps - PRC).

Krzysztof Mruk, Wojciech Zmyślony

Krzyż stojący w centralnym punkcie cmentarza. Na jego froncie widnieje 12 lotniczych orłów (ze skrzydłami husarskimi), które zamiast korony mają małe krzyżyki. Obok znajduje się maszt, na który wciągana jest polska flaga państwowa podczas uroczystości odbywających się na cmentarzu.

Widok na krzyż oraz prawe rzędy grobów. W tle widoczne groby brytyjskie, o prostokątnym kształcie.

Brytyjski pomnik w formie krzyża-miecza. W tle widoczna cywilna część cmentarza.

Widok na rzędy grobów i pomnik.

Nagrobki załogi Lancastera I BH-U (PA269) z 300 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Mazowieckiej", który rozbił się po trafieniu pioruna 4 lutego 1946 r. - od lewej spoczywają: mjr pil. Romuald Suliński, ppor. strz. Czesław Sułgut, por. obs. Władysław Jędrzejczyk, plut. mech. pokł. Feliks Mikuła oraz st. sierż. rtg. Wacław Brzeziński (na zdjęciu nie widać grobu sierż. bomb. Michała Szwandta).

Ogólny widok na Cmentarz Lotników Polskich w Newark-on-Trent.

Widok na rzędy grobów w kierunku ulicy.

Grób dwukrotnego dowódcy 300 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Mazowieckiej", mjr. pil. Romualda Sulińskiego.

Miejsce dawnego grobu Naczelnego Wodza, gen. Władysława Sikorskiego. Ciało Sikorskiego, złożone w Newark-on-Trent w 1943 r., w 1993 r. zostało ekshumowane i przeniesione do krypty pod Katedrą św. Stanisława i Wacława na Wawelu w Krakowie. W miejscu dotychczasowego spoczynku umieszczono kamienną tablicę informacyjną.

Grób Władysława Raczkiewicza, prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w czasie II wojny światowej.

Grób Augusta Zaleskiego, prezydenta RP na uchodźctwie w latach 1947-1972.

Grób Stanisława Ostrowskiego, prezydenta RP na uchodźctwie w latach 1972-1979.

Grób sierż. pil. Kazimierza Mruka, zabitego 11 lipca 1942 r. w katastrofie Wellingtona IC SM-K (R1017) z 305 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Wielkopolskiej" - samolot zderzył się w powietrzu z Oxfordem II (T1334) ze szkoły pilotażu podstawowego 2 SFTS.

Grób kpt. pil. Stefana Sznidla, dowódcy załogi Wellingtona II SM-W (Z8586), który w nocy z 14 na 15 kwietnia 1942 r. został uszkodzony nad Dortmund, a następnie rozbił się po przymusowym lądowaniu w miejscowości Wroot w Anglii.

Cmentarz w Newark-on-Trent jest miejscem uroczystości patriotyczno-rocznicowych. Na zdjęciu spotkanie z 24 września 2006 r. z udziałem weteranów. Na środku były pilot 303 Dywizjonu Myśliwskiego im. Tadeusza Kościuszki, Józef Polilejko wita się z historykiem lotnictwa Piotrem Sikorą. Na lewo od nich siedzi weteran 301 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Pomorskiej", Henryk Bolcewicz.

Znajdujący się na terenie cmentarza pomnik upamiętniający poległych lotników wszystkich narodowości, którzy stracili życie podczas lotów ze zrzutami zaopatrzenia dla Armii Krajowej podczas powstania warszawskiego w 1944 r.

Kościół z portalem wiodącym na cmentarz.

Plan cmentarza.

Widok na rzędy grobów i krzyż, fotografia z lat wojny.

Główna aleja cmentarza, jeszcze bez grobu gen. Sikorskiego pod krzyżem.

Fotografia z czasów wojny - drewniany krzyż na mogile ppor. pil. Michała Mazurkiewicza, zabitego 11 lipca 1942 r. w katastrofie Wellingtona IC NZ-G (Z1072) z 304 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Śląskiej".

Fotografia z czasów wojny - drewniany krzyż na mogile por. pil. Jana Ochędzana, zabitego 19 grudnia 1943 r. w katastrofie Wellingtona X BH-M (HF598) z 300 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Mazowieckiej".

Fotografia z czasów wojny - drewniany krzyż na mogile gen. Władysława Sikorskiego, Naczelnego Wodza. Na górze pionowej belki widać litery "CWG" w koronie - skrót od Commonwealth War Graves Commission, czyli organizacji opiekującej się grobami wojennymi Wspólnoty Brytyjskiej.

Na cmentarzu w Newark-on-Trent przedstawiciele 305 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Wielkopolskiej", m.in. mjr Tadeusz Czołowski (drugi od lewej) oraz sierż. pil. Henryk Kwiatkowski (pierwszy z prawej) w dniu dywizjonowego święta, 24 czerwca 1943 r.

Pogrzeb załogi z 18 Operational Training Unit w składzie: ppor. pil. Jerzy Polczyk, kpt. pil. Czesław Kujawa, por. obs. Tadeusz Biegański, sierż. rtg. Jan Sadowski, kpr. strz. Jan Tokarzewski, zabitej 30 stycznia 1942 r. w wypadku lotniczym. Kapelanem z lewej jest ks. kpt. Alojzy Kowalkowski. Newark-on-Trent, luty 1942 r.

Inne ujęcie z pogrzebu ppor. pil. Jerzego Polczyka, kpt. pil. Czesława Kujawy, por. obs. Tadeusza Biegańskiego, sierż. rtg. Jana Sadowskiego i kpr. strz. Jana Tokarzewskiego. Newark-on-Trent, luty 1942 r.

Pogrzeb plut. pil. Władysława Robaszewskiego z 300 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Mazowieckiej", zabitego w wypadku lotniczym 8 stycznia 1946 r. Pierwszy od prawej w przednim rzędzie trumnę niesie plut. rtg. Stanisław Kondracki.