Polski Cmentarz Wojenny w Lommel (Belgia)
Polski Cmentarz Wojenny w Lommel to największa polska nekropolia w Belgii. Powstał w 1946 r., gdy rozpoczęto ekshumację polskich żołnierzy z wybranych cmentarzy na terenie całego kraju. Obecnie na cmentarzu spoczywa 257 osób, przede wszystkim z 1 Dywizji Pancernej. Pochowano tam także 24 lotników (w tym dwóch nieznanych) oraz trzech członków ruchu oporu, omyłkowo uznanych za lotników.
Spośród pochowanych w Lommel żołnierzy w stalowych mundurach jako pierwsi zginęli por. Głowacki, por. Praschill, por. Kiwacz, plut. Zalewski, por. Hałastra oraz kpr. Żeligowski. Stanowili załogę Wellingtona IV GR-G (R1615) z 301 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Pomorskiej”. Nocą z 1 na 2 czerwca 1942 r. polecieli z zadaniem zbombardowania Essen. Podczas dolotu do celu ich samolot został zestrzelony przez obronę przeciwlotniczą i rozbił się w Belgii, 15 km na wschód od miasta Turnhout.
Kolejni spoczywający na tym cmentarzu lotnicy polegli ponad dwa lata później. Nocą z 6 na 7 listopada 1944 r. załoga 305 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Wielkopolskiej” por. Mochnacki i por. Szwarnowiecki brali udział w locie na zwalczanie niemieckich transportów na terenie Holandii. Ich samolot, Mosquito FB.VI SM-D (PZ238), został trafiony ogniem obrony przeciwlotniczej w rejonie Akwizgranu (na pograniczu belgijsko-holendersko-niemieckim).
6 grudnia 1944 r. poległ kpr. Wierzejski z 308 Dywizjonu Myśliwskiego „Krakowskiego”. Pilotując Spitfire'a LF.IX ZF-V (ML170) wystartował na rozpoznanie zbrojne. Ok. godz. 8:30 schodząc do ziemi z zamiarem lądowania na lotnisku Sint-Denijs-Westrem, przy niskiej podstawie chmur zderzył się z drzewami i rozbił się w miejscowości Melle koło Gandawy.
16 grudnia 1944 r. w Antwerpii zginął st. szer. Stachelski z lekkiego oddziału warsztatowego taboru samochodowego 72 Motor Transport Light Repair Unit. Powojenna literatura tematu podaje, że zginął od "wybuchu bomby". Okoliczności tego zdarzenia nie są znane, jednak jest bardzo prawdopodobne, że mowa o trafieniu przez rakietę V-2 kina "Rex", w którym zginęło 567 osób (w tym 296 wojskowych), a 291 odniosło obrażenia (w tym 194 wojskowych).
Pięciu kolejnych lotników to ofiary nalotu Luftwaffe na lotnisko 131 Skrzydła Myśliwskiego Sint-Denijs-Westrem 1 stycznia 1945 r. Choć operacja pod kryptonimem "Bodenplatte" zakończyła się dla Niemców całkowitą klęską, zadano aliantom szereg strat. Między innymi w walce z niemieckimi myśliwcami zestrzeleni zostali i zginęli piloci Spitfire'ów IX: ppor. Chojnacki z 308 Dywizjonu „Krakowskiego” na ZF-P (MJ281) oraz por. Powierza z 317 Dywizjonu „Wileńskiego” na JH-P (MK190). Ofiarami bomb na ziemi padli kierowca kpr. Bielka (służący pod pseudonimem Koczwara), mechanik kpr. Sikora (obaj z 6302 Eszelonu Obsługowego) oraz kierowca kpr. Komorowski (z polowej składnicy materiałowej 408 Air Stores Park)
2 marca 1945 r. 300 Dywizjon Bombowy „Ziemi Mazowieckiej” stracił podczas dziennego nalotu na Kolonię dwie załogi. Na pokładzie Lancastera I BH-I (PB854), zestrzelonego przez obronę przeciwlotniczą, zginęli: por. pil. Mikołaj Kirkilewicz, por. obs. Adam Nieszkodny, kpr. rtg. Mikołaj Kulik, plut. mech. pokł. Norbert Więckowski, kpr. bomb. Edward Szymański, sierż. strz. Józef Mroziński oraz kpr. strz. Stanisław Cwenar. Drugi z samolotów - Lancaster I BH-U (NG501) - z załogą por. pil. Władysław Wyganowski, kpr. obs. Edmund Kulikowski, kpr. rtg. Jan Horobiowski, plut. mech. pokł. Jacek Filek, ppor. bomb. Józef Babiarz, kpr. strz. Stefan Chętnicki oraz kpr. strz. Bolesław Filipiak padł ofiarą nocnego myśliwca. Maszyna rozbiła się w płomieniach w rejonie ulic Zulpicherstraße i Vottfriedstraße w Kolonii. Plut. Filek zdołał wyskoczyć na spadochronie, ale został bestialsko zamordowany przez Niemców na ziemi.
Spośród członków tych dwóch załóg, w Lommel spoczęli Cwenar, Mroziński i Szymański oraz Babiarz, Filek, Filipiak, Kulikowski i Kirkilewicz (zidentyfikowany dzięki badaniom genetycznym w 2018 r., do tego czasu spoczywał jako nieznany polski lotnik). Czterech kolejnych pochowano na różnych cmentarzach w Belgii, Holandii i Niemczech. Ciał Kulika oraz Więckowskiego nie zidentyfikowano.
6 marca 1945 r. w brytyjskim szpitalu (109 General Hospital) w mieście Duffel niedaleko Antwerpii zmarł sierż. Sikorski, który został tam przewieziony ranny w wypadku samochodowym. Był żołnierzem 408 Air Stores Park.
Na cmentarzu znajdują się także trzy groby, na których widnieje adnotacja "R.A.F.", sugerująca, że pochowanym był lotnik polski służący u boku Royal Air Force. Spoczywają w nich J. Kotewicz, L. Michalak (zabici wedle informacji na nagrobku 30 lipca 1944 r.) oraz J. Czarnowski (który zginął jakoby 31 lipca 1940 r.). Żaden z nich nie figuruje na ewidencji Polskich Sił Powietrznych. Holenderskiemu badaczowi Josowi van Alphenowi udało się ustalić, że w rzeczywistości chodzi o polskich partyzantów mieszkających na terenie Francji: Józefa Kotewicza oraz Louisa (Ludwika) Michalaka. Oni, wraz z dwoma innymi nieznanymi z nazwiska rodakami, 30 lipca 1944 r. około godz. 20:00 starli się w Courtrai z patrolem niemieckiej żandarmerii polowej. Kotewicz i Michalak zostali schwytani przez Niemców i rozstrzelani. Trzeci z Polaków również zginął (przypuszczalnie podczas wymiany ognia), a czwartemu udało się zbiec. Jest wysoce prawdopodobne, że nieznany poległy to J. Czarnowski. Podobnie jak Kotewicz i Michalak pochowany jest jako polski lotnik, a co więcej, data jego śmierci praktycznie idealnie pokrywa się z datą zgonu Kotewicza i Michalaka (prawdopodobnie podczas ekshumacji przeinaczono ostatnią cyfrę w dacie). Omyłkowe uznanie Polaków za lotników wiąże się być może z tym, że do starcia z Niemcami doszło w pobliżu lotniska Luftwaffe w Courtrai (w połowie drogi między Lille i Gandawą - na obu tych lotniskach niedługo potem stacjonowało polskie 131 Skrzydło Myśliwskie).
Na cmentarzu przez wiele lat znajdował się jeszcze jeden grób, w którym jakoby spoczywał niezidentyfikowany polski lotnik. Ekshumacja przeprowadzona w 2018 r. wykluczyła, że bezimienny pochowany był lotnikiem.
Stopień |
Nr ewid. |
Nazwisko, imię |
Data śmierci |
Jednostka |
| ppor. bomb. (P/O) | P-2732 | Babiarz Józef | 02.03.1945 | 300 Dywizjon |
| kpr. (AC1) | 706864 | Bielka Jerzy (ps. Koczwara) | 01.01.1945 | 6302 Eszelon Obsługowy |
| ppor. pil. (F/O) | P-2483 | Chojnacki Wacław | 01.01.1945 | 308 Dywizjon |
| kpr. strz. (Sgt) | 706851 | Cwenar Stanisław | 02.03.1945 | 300 Dywizjon |
| plut. mech. pokł. (Sgt) | 780727 | Filek Jacek | 02.03.1945 | 300 Dywizjon |
| ppor. pil. (P/O) | P-1553 | Głowacki Wincenty | 01/02.06.1942 | 301 Dywizjon |
| por. strz. (P/O) | P-1661 | Hałastra Jan | 01/02.06.1942 | 301 Dywizjon |
| por. pil. (F/Lt) | P-1940 | Kirkilewicz Mikołaj | 02.03.1945 | 300 Dywizjon |
| por. obs. (F/O) | P-1447 | Kiwacz Rajmund | 01/02.06.1942 | 301 Dywizjon |
| kpr. (Cpl) | 783916 | Komorowski Antoni | 01.01.1945 | 408 Air Stores Park |
| kpr. obs. (Sgt) | 704443 | Kulikowski Edmund | 02.03.1945 | 300 Dywizjon |
| por. pil. (F/O) | P-2106 | Mochnacki Zygmunt | 06/07.11.1944 | 305 Dywizjon |
| sierż. strz. (Sgt) | 705668 | Mroziński Józef | 02.03.1945 | 300 Dywizjon |
| por. pil. (F/Lt) | P-1646 | Powierza Tadeusz | 01.01.1945 | 317 Dywizjon |
| por. pil. (F/O) | P-0877 | Praschill Stefan | 01/02.06.1942 | 301 Dywizjon |
| kpr. (LAC) | 793436 | Sikora Józef | 01.01.1945 | 6302 Eszelon Obsługowy |
| sierż. (Sgt) | 792251 | Sikorski Kazimierz | 06.03.1945 | 408 Air Stores Park |
| st. szer. (AC1) | 706349 | Stachelski Edward | 16.12.1944 | 72 MTLRU |
| por. obs. (F/O) | P-2273 | Szwarnowiecki Zenon | 06/07.11.1944 | 305 Dywizjon |
| kpr. bomb. (Sgt) | 704046 | Szymański Edward | 02.03.1945 | 300 Dywizjon |
| kpr. pil. (Sgt) | 704243 | Wierzejski Aleksander | 06.12.1944 | 308 Dywizjon |
| plut. rtg. (Sgt) | 784574 | Zalewski Jarosław | 01/02.06.1942 | 301 Dywizjon |
| kpr. strz. (Sgt) | 781872 | Żeligowski Wacław | 01/02.06.1942 | 301 Dywizjon |
Razem |
23 |
Wojciech Zmyślony
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)