Polski Cmentarz Wojenny w Grainville-Langannerie (Francja)

Polski Cmentarz Wojenny w Grainville-Langannerie jest największą polską nekropolią wojenną we Francji. Spoczywa na niej 696 poległych - przede wszystkim "maczkowców" z 1 Dywizji Pancernej, zabitych w czasie walk w Normandii, ale także licznnych żołnierzy Polskich Sił Powietrznych: 39 poległych w latach 1941-1944 (w tym jeden nieznany i jeden nie na ewidencji lotnictwa) oraz jeden lotnik Polskich Sił Powietrznych we Francji z 1940 r.

Chronologicznie pierwszym poległym był por. Kosmowski z 306 Dywizjonu Myśliwskiego „Toruńskiego”. 23 lipca 1941 r. został zestrzelony nad Francja przez niemieckiego myśliwca podczas wykonywania zadania "Circus 59". Leciał za sterami Spitfire'a IIB UZ-E (P8334).

Nocą z 14 na 15 października 1942 r. koło Campigny rozbił się Wellington IV (Z1482) z jednostki wyszkolenia bojowego 18 Operational Training Unit. Załoga wykonywała lot ćwiczebny na bombardowanie na terenie Anglii, jednak z nieznanych przyczyn (utrata orientacji lub próba samodzielnego zrzutu bomb na cele nieprzyjaciela) znalazł się nad Francją. Zginęli plut. pchor. Nowakowski, por. Rysztok, kpr. pchor. Kornafel, sierż. pchor. Zahel oraz sierż. Karny.

4 kwietnia 1943 r. zginął myśliwiec 315 Dywizjonu „Dęblińskiego”, plut. Ostrowski. Podczas zadania "Ramrod 51" (eskorta „Latających Fortec” bombardujących cele we Francji) został zestrzelony w swoim Spitfirze F.IX PK-X (BS335) przez myśliwce na południowy zachód od Rouen.

15 maja 1943 r. zginął jeden z najwybitniejszych polskich sztabowców, płk (awansowany pośmiertnie na generała brygady) Pawlikowski. W momencie śmierci zajmował wysokie stanowisko polskiego oficera łącznikowego przy dowództwie Lotnictwa Myśliwskiego RAF (Fighter Command), czyli faktycznego dowódcy polskiego lotnictwa myśliwskiego. Ochotniczo wystartował w składzie 315 Dywizjonu na lot bojowy "Circus 297" nad Francję. Na południowy wschód od Caen Polacy starli się z silnym zgrupowaniem Focke-Wulfów Fw 190, w wyniku czego zestrzelony został Spitfire F.IX PK-M (LZ990) Pawlikowskiego.

Nocą z 12 na 13 lipca 1943 r. poległa załoga z polskiej eskadry C 138 Dywizjonu do Zadań Specjalnych RAF (138 Squadron), która wykonywała zadanie zrzutu zaopatrzenia dla francuskich partyzantów (operacja "Roach 94/92"). Zestrzelony Halifax II NF-M (JD155) rozbił się w miejscowości St Paul-sur-Risle koło Pont-Audemer (obecnie jest to część tego miasta). Zginęło siedmiu lotników: por. Morawski, sierż. Joński, sierż. Tomaszewski i plut. Rusiński (pochowani w Grainville-Langannerie) oraz por. obs. Napoleon Lewicki, sierż. rtg. Leon Bonk i plut. strz. Jan Nawrot (pochowani w Pont-Audemer).

19 sierpnia 1943 r. nad kanałem La Manche zginął oficer 316 Dywizjonu „Warszawskiego”, por. Próchnicki. W czasie zadania "Ramrod 209" został zestrzelony do morza przez Focke-Wulfy 190 z jednostki JG 2. Pilotował Spitfire'a F.IX SZ-C (EN179).

14 stycznia 1944 r. podczas zadania "Ramrod 453" nad Francją w walce z niemieckimi myśliwcami został zestrzelony por. Piotrowski z 308 Dywizjonu „Krakowskiego”. Jego Spitfire F.IX ZF-C (MH927) rozbił się ok. 30 km na południe od St Omer.

Pozostali pochowani w Grainville-Langannerie lotnicy zginęli latem 1944 r., w okresie krwawych walk w Normandii. 7 czerwca poległ por. Gęca z 306 Dywizjonu, którego Mustang III UZ-S (FZ189) został uszkodzony siłą wybuchu własnych bomb, zrzuconych na cele naziemne z bardzo niskiej wysokości. Kilkanaście godzin później, w nocy z 7 na 8 czerwca, poległa dwuosobowa załoga z 305 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Wielkopolskiej”: sierż. Cesarz i por. Jaksztas. Ich Mosquito FB.VI SM-R (LR275) został zestrzelony przez artylerię przeciwlotniczą.

10 czerwca 1944 r. z Mustanga III PK-A (FX960) na spadochronie wyskoczył por. Sworniowski z 315 Dywizjonu, przypuszczalnie po uszkodzeniu jego samolotu przez ogień obrony przeciwlotniczej. Samolot spadł na zgrupowanie niemieckich czołgów w rejonie Erceville, a sam pilot bezpiecznie opadł na ziemię. Krótko po wylądowaniu Sworniowski zginął jednak w niejasnych okolicznościach, przypuszczalnie zastrzelony przez niemieckich żołnierzy, być może podczas próby ucieczki z niewoli.

23 czerwca 1944 r. poległ dowódca 306 Dywizjonu kpt. Marciniak, zestrzelony przez niemieckie myśliwce w swoim Mustangu III UZ-C (FX970) koło Crulai. Atak Niemców nastąpił w momencie bombardowania z lotu nurkowego celów naziemnych. Następnego dnia niemal w dokładnie takich samych okolicznościach życie stracił st. sierż. Adamiak z 315 Dywizjonu. Jego Mustang III PK-Q (FZ157) spadł niedaleko Évreux.

W nocy z 30 czerwca na 1 lipca 1944 r. podczas nalotu na węzeł kolejowy w Vierzon zestrzelony został przez nocnego myśliwca Lancaster III BH-N (ED814) z 300 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Mazowieckiej”. Polegli: plut. Fudali, ppor. Cwojdziński, ppor. Ziembiński, kpr. Małecki, plut. Bukowski, kpr. pchor. Lechnicki oraz kpr. Bogusz.

Nocą z 10 na 11 lipca 1944 r. poległa załoga Mosquito FB.VI SM-N (LR300) z 305 Dywizjonu. Por. Przyłuski i mjr Łukiński wykonywali lot na zwalczanie niemieckiego transportu kolejowego i drogowego, podczas którego zostali strąceni ogniem obrony przeciwlotniczej. Ich samolot rozbił się w Thiville koło Châteaudun.

Kolejna załoga z 300 Dywizjonu zginęła 14 sierpnia 1944 r. podczas nalotu na cele w rejonie Falaise. Lancaster I BH-A (DV278) rozbił się koło Pont-d'Ouilly. Wedle relacji świadków, pięciu lotników zginęło we wraku samolotu, zaś dwóch pozostałych, którzy przeżyli zderzenie z ziemią, zostało zamordowanych przez Niemców. Życie stracili: por. Rębiński, plut. Migaszewski, por. Trawiński, kpr. Wojtulewicz, sierż. Bujnowski, ppor. Czabański i ppor. Grabowski.

18 sierpnia 1944 r. poległ por. Borkowski z 303 Dywizjonu Myśliwskiego im. Tadeusza Kościuszki. Podczas wykonywania ataku z lotu nurkowego rozbił się o wyniosłość terenu wychodząc zbyt późno z nurkowania. Przeczyną tego mogło być nieodrzucenie przez niego dodatkowego zbiornika z paliwem z jego Spitfire'a F.IX RF-X (EN527).

Ostatni z pochowanych był żołnierzem personelu naziemnego i zmarł tragicznie 22 listopada 1944 r. z dala od frontu. Kpr. Stankiewicz, żołnierz personelu naziemnego 6305 Eszelonu Obsługowego (odpowiedzialnego za utrzymanie sprzętu 305 Dywizjonu), w czasie wykonywania obowiązków służbowych zginął w wypadku drogowym, jaki wydarzył się w pobliżu lotniska Épinoy koło Cambrai.

Drugim żołnierzem personelu naziemnego był kpr. Martun, który poległ na froncie w Normandii 21 sierpnia 1944 r. W momencie śmierci nie był jednak już na ewidencji Polskich Sił Powietrznych, lecz po przeniesieniu do armii służył w samodzielnym szwadronie ciężkich karabinów maszynowych (ckm) 1 Dywizji Pancernej. W Grainville-Langannerie spoczywa też poległy w Polskich Siłach Powietrznych we Francji kpr. pil. Józef Kędziora.

Na cmentarzu w Grainville-Langannerie znajduje się jeszcze jeden grób, w którym spoczywa jakoby polski lotnik nazwiskiem "Jean Kowna". W rzeczywistości pochowanym jest kpr. Jan Konwa, przedwojenny pracownik cywilny na Okęciu w Warszawie. Był żołnierzem 5 Pułku Piechoty, który dostał się do niemieckiej niewoli w czasie kampanii francuskiej. Po ucieczce z obozu jenieckiego ukrywał się u polskiej rodziny w Lille, gdzie zmarł 24 czerwca 1942 r.

Większość lotników została ekshumowana na cmentarz dopiero wiele lat po wojnie, z różnych cmentarzy: Beauvilliers w departamencie Loir-et-Cher (Bogusz, Bukowski, Cwojdziński, Fudali, Małecki), Blangy-le-Chateau (Gęca), Campigny (Karny, Kornafel, Nowakowski, Rysztok, Zahel), Coyecques (Piotrowski), Crulai (Marciniak), Haynecourt (Stankiewicz), Hubersent (Kosmowski), Le Vauroux (Borkowski), Les Baux-Sainte-Croix (Adamiak), Meuvaines (Pawlikowski), Naours w departamencie Somme (Próchnicki), Sierville (Ostrowski) oraz Thiville w departamencie Eure-et-Loir (Łukiński, Przyłuski).

Grzegorz Zaleski, Wojciech Zmyślony

Wejście na Polski Cmentarz Wojenny w Grainville-Langannerie z zawieszonymi na masztach flagami Polski i Francji, a także odznaką 1 Dywizji Pancernej - skrzydłem husarskim.

Ołtarz znajdujący się w centralnym punkcie cmentarza, naprzeciw bramy wejściowej.

Tabliczka z nazwą cmentarza zamocowana na prawo od bramy wejściowej. Choć nekropolia znajduje się de facto koło miasteczka Grainville-Langannerie, na tabliczce podano tylko drugi jej człon (Langannerie), a także nazwę sąsiedniej miejscowości (Urville), tworząc zlepek Urville-Langannerie, który pojawia się nieraz w polskiej literaturze tematu.

Ujęcie przedstawiające rzędy krzyży wśród zadbanej murawy i starannie przystrzyżonych krzewów.

Tabliczka z nazwą pl. Karola Wojtyły (Jana Pawła II), przy którym położony jest Polski Cmentarz Wojenny.

Grób st. sierż. pil. Jana Adamiaka.

Grób por. pil. Henryka Borkowskiego.

Grób sierż. mech. pokł. Stanisława Bujnowskiego (na tabliczce zapisano nieprawidłowo nazwisko: "Bujanowski").

Grób sierż. pil. Wilhelma Cesarza.

Grób ppor. strz. Stanisława Czabańskiego.

Grób por. pil. Bolesława Gęcy.

Grób sierż. strz. Stanisława Grabowskiego.

Grób por. obs. Ludwika Jaksztasa.

Grób sierż. pil. Edwarda Jońskiego.

Grób por. pil. Janusza Kosmowskiego.

Grób mjr. obs. Aleksandra Łukińskiego.

Grób kpt. pil. Janusza Marciniaka.

Grób kpr. Józefa Martuna.

Grób plut. obs. Zbigniewa Migaszewskiego.

Grób por. pil. Juliana Morawskiego.

Grób plut. pil. Tadeusza Ostrowskiego.

Grób gen. bryg. pil. Stefana Pawlikowskiego.

Grób por. pil. Józefa Piotrowskiego.

Grób por. pil. Andrzeja Próchnickiego.

Grób por. pil. Kazimierza Przyłuskiego.

Grób por. pil. Longina Rębińskiego.

Grób plut. strz. Edmunda Rusińskiego.

Grób kpr. Antoniego Stankiewicza.

Grób por. pil. Adama Sworniowskiego.

Grób sierż. mech. pokł. Konrada Tomaszewskiego.

Grób por. bomb. Henryka Trawińskiego.

Grób kpr. rtg. Franciszka Wojtulewicza.

Grób zbiorowy członków załogi Wellingtona IV (Z1482) z 18 Operational Training Unit, dowodzonego przez plut. pchor. Henryka Nowakowskiego.

Tablica z nazwiskami sierż. strz. Jana Karnego (na tablicy zapisano błędnie nazwisko "Karna", zamiast "Karny") i plut. pchor. pil. Henryka Nowakowskiego.

Tablica z nazwiskami sierż. pchor. strz. Henryka Zahela i kpr. pchor. rtg. Floriana Kornafela.

Tablica z nazwiskiem por. obs. Jana Rysztoka.

Grób zbiorowy członków załogi Lancastera III BH-N (EP814) z 300 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Mazowieckiej”, dowodzonego przez plut. pil. Władysława Fudaliego.

Tablica z nazwiskami kpr. rtg. Ignacego Małeckiego i kpr. strz. Kazimierza Bogusza.

Tablica z nazwiskami ppor. obs. Bolesława Cwojdzińskiego i ppor. bomb. Zygmunta Ziembińskiego (na tablicy błędnie zapisano "Zienbiński").

Tablica z nazwiskami plut. mech. pokł. Józefa Bukowskiego i plut. pil. Władysława Fudaliego.

Tablica z nazwiskiem kpr. pchor. strz. Klemensa Lechnickiego.

Grób kpr. Jana Konwy, pochowanego jako "Jean Kowna".

Tablica z pierwotnego grobu kpr. Jana Konwy (pochowanego jako "Jean Kowna") umieszczona po ekshumacji przy ścianie pomnika za ołtarzem w centralnym punkcie cmentarza.