Cmentarz rzymskokatolicki St Andrew's w Dumfries hr. Dumfries and Galloway (Szkocja)

Polskie mogiły stanowią dużą część wszystkich grobów wojennych cmentarza rzymskokatolickiego St Andrew's w Dumfries, gdzie łącznie podczas obu wojen światowych pochowano 33 żołnierzy. 13 spośród nich należy do polskich lotników. Większość z nich służyła w jednostce RAF, bazującej w Dumfries i zajmującej się szkoleniem strzelców i obserwatorów lotniczych. Oddział ten dwukrotnie przeformowywano, zmieniając przy okazji jego nazwy. Pierwotna szkoła bombardowania i strzelania 10 Bombing and Gunnery School (10 BGS) została przemianowana najpierw na szkołę obserwatorów 10 Air Observer School (10 AOS), a następnie na jednostkę zaawansowanego szkolenia obserwatorów 10 (Observers) Advanced Flying Unit (10 (O)AFU). Polaków przydzielano tam zarówno w roli personelu stałego (jako pilotów), jak i w charakterze kursantów (strzelców i obserwatorów). Dwóch innych lotników zginęło podczas służby w 309 Dywizjonie Współpracy „Ziemi Czerwieńskiej”, stacjonującym w Szkocji.

Dwaj pierwsi pochowani w Dumfries lotnicy zginęli w wypadku lotniczym 27 listopada 1940 r. Podczas lotu szkolnego, przy złej widoczności, należący do 10 BGS Whitley V (P5009) z plut. pil. Jerzym Łuszczewskim i por. pil. Leonem Szamrajewem za sterami, rozbił się koło wzniesienia Merrick przy jeziorze Loch Enoch. Zginął też trzeci członek załogi, Brytyjczyk AC1 Douglas Barnes.

Kilka miesięcy później, 5 marca 1941 r., podczas katastrofy Whitley'a II (K7229) zginęła kolejna polska załoga z 10 BGS w składzie: sierż. pil. Czesław Mateuszuk oraz kpr. strz. Leopold Friedel. Po powrocie z lotu szkolnego samolot rozbił się w Lochabriggs, tuż przy macierzystej bazie RAF Dumfries. Przyczyną katastrofy było oblodzenie, do jakiego doszło podczas intensywnych opadów śniegu. Na miejscu zginął Friedel, a w kilka godzin później w szpitalu - Mateuszuk.

Kolejną ofiarą wypadku lotniczego był plut. pchor. pil. Henryk Skowron, weteran bitwy o Anglię, przydzielony do 10 BGS na odpoczynek od latania bojowego. 18 lipca 1941 r. wykonywał lot szkolny za sterami Battle'a I (L5775). Z niejasnych przyczyn rozbił się na mieliźnie Blackshaw Bank w zatoce Solway Firth. Wraz z Polakiem zginął Brytyjczyk LAC William Weatherburn.

29 września 1941 r. podczas lotu szkolnego zginęła załoga 10 AOS w składzie por. pil. Jerzy Sokulski, kpt. obs. Leonid Rochowski oraz Capt. Jean-René Arnoux (Francuz). Ich Battle I (L4997) rozbił się o wzgórze Lamb Hill, ok. 20 kilometrów na północ od Dumfries. Przyczyną katastrofy mogła być utrata przez pilota orientacji podczas lotu w chmurach.

24 stycznia 1942 r. śmiercią naturalną zmarł kpt. pil. Adam Prodan, służący jako członek personelu stałego 10 AOS.

25 lutego 1942 r. w wypadku lotniczym życie straciło dwóch lotników 309 Dywizjonu. Por. pil. Piotr Dunin oraz por. obs. Jerzy Homan, lecąc Lysanderem III (V9472), wykonywali lot treningowy. Z powodu awarii sterów samolot nie wyszedł z nurkowania i uderzył w drzewo koło mostu na rzece Ken, w pobliżu wsi New Galloway w hrabstwie Fife.

Ostatnich trzech spoczywających w Dumfries Polaków zginęło na przestrzeni zaledwie kilkunastu godzin, w trzech niezależnych katastrofach. Nocą z 8 na 9 sierpnia 1943 r. załogi z 10 (O)AFU wykonywały przeloty nawigacyjne. Wystąpienie mgły doprowadziło do tego, że o wzgórza rozbiły się dwie maszyny. Anson I (DJ222) pilotowany przez plut. pil. Wacława Panasika rozbił się o godz. 2:00 w dolinie Borrowdale w hrabstwie Cumbria w Anglii. Oprócz Polaka na pokładzie samolotu zginął Sgt (bomb.) Erwin A. Loppe, a trzech innych członków załogi odniosło obrażenia. Dwie i pół godziny później, o godz. 4:40, o wzgórze Scafell Pike (również w Cumbrii) rozbił się Anson I (DJ275) plut. pil. Stanisława Kowalczyka. Wypadek zakończył się śmiercią całej załogi, w skład której wchodzili: radiotelegrafista Sgt Thomas S. W. Lawson oraz bombardierzy Sgt John T. Chadwick, Sgt Robert S. Deason i Sgt Thomas W. Pickering.

9 sierpnia 1943 r., już przy świetle dziennym, ale przy ograniczonej widzialności, o godz. 12:00 o wzgórze Great Dodd rozbił się Anson I (N5053). W katastrofie zginął sierż. pil. Wacław Mackiewicz, a czterech będących na pokładzie uczniów doznało obrażeń, ale przeżyło.

Wojciech Zmyślony

Brama wejściowa cmentarza rzymskokatolickiego St Andrew's w Dumfries.

Widok na ustawione w dwóch rzędach groby wojenne na cmentarzu w Dumfries.

Rzędy grobów wojennych widziane od drugiej strony.

Grób por. pil. Piotra Dunina.

Grób kpr. strz. Leopolda Friedela.

Grób por. obs. Jerzego Homana.

Grób plut. pil. Stanisława Kowalczyka.

Grób plut. pil. Jerzego Łuszczewskiego i por. pil. Leona Szamrajewa.

Grób sierż. pil. Wacława Mackiewicza.

Grób sierż. pil. Czesława Mateuszuka.

Grób plut. pil. Wacława Panasika.

Grób kpt. pil. Adama Prodana.

Grób kpt. obs. Leonida Rochowskiego.

Grób plut. pchor. pil. Henryka Skowrona.

Grób por. pil. Jerzego Sokulskiego.