Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej

Polski Cmentarz Wojskowy w Bredzie (Holandia)

Na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Bredzie spoczywają ciała 162 Polaków. W znacznej większości należą do żołnierzy 1 Dywizji Pancernej - resztę stanowią lotnicy Polskich Sił Powietrznych (25 poległych), żołnierze 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, polscy jeńcy oraz cywile. Na cmentarzu znajduje się także grób dowódcy 1 Dywizji Pancernej, gen. Stanisława Maczka (zmarłego już po wojnie, 11 grudnia 1994 r.). Cmentarz został otwarty w 1963 r. staraniem holenderskich społeczników. Przyświecała im idea, by miasto, które wyzwalali Polacy, mogło pochwalić się własną nekropolią polskich bohaterów. Zgromadzono tu szczątki pochowane dotychczas na różnych innych holenderskich cmentarzach. Byłoby ich prawie dwukrotnie więcej gdyby nie to, że kilka miasteczek w Holandii nie zgodziło się, by z ich cmentarzy ekshumować Polaków do Bredy.

W Bredzie spoczywa gen. bryg. (awansowany na generała pośmiertnie) Stachoń, komendant polskiego personelu bazy RAF Swinderby. Nocą z 3 na 4 lipca 1941 r. brał udział za sterami Wellingtona IC GR-M (R1492) z 301 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Pomorskiej" w nalocie na Bremę. Samolot został zestrzelony przez niemieckiego nocnego myśliwca i rozbił się koło Exloërmond w Holandii. Reszta załogi (por. pil. Wacław Butkiewicz, por. obs. Julian Pałka, sierż. rtg. Zbigniew Idzikowski, st. szer. strz. Zdzisław Dzięgiel oraz sierż. strz. Antoni Dydo) trafiła do niewoli.

Plut. Rogowski należał do załogi Wellingtona IC SM-F (R1696) z 305 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Wielkopolskiej", który nocą z 18 na 19 czerwca 1941 r. brał udział w nalocie na Bremę. Samolot został zestrzelony przez niemieckiego myśliwca i rozbił się koło miejscowości Hoogkarspel. Na miejscu zginął kpt. strz. Kazimierz Żerebecki. Rogowski zmarł z ran następnego dnia w szpitalu w Lutjebroek, zaś pozostali lotnicy (sierż. pil. Stanisław Lewek, sierż. pil. Edward Ołenyn, kpt. obs. Kazimierz Jaklewicz, sierż. rtg. Eryk Dębkowski) przeżyli i zostali wzięci do niewoli.

St. sierż. Kędzierski był tylnym strzelcem załogi kpt. pil. Maksymiliana Brzozowskiego (dowódcy 301 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Pomorskiej"), która nocą z 2 na 3 lipca 1942 r. wystartowała z zadaniem zrzucenia bomb na Bremę. Uszkodzony przez niemieckiego nocnego myśliwca samolot wylądował przymusowo koło miasta Groningen. Podczas nie do końca udanego przyziemienia zginął Kędzierski. Reszta załogi (Brzozowski, por. obs. Stanisław Ateński, ppor. rtg. Michał Benoit oraz kpr. strz. Kowalczyk) trafiła do niewoli.

W Bredzie spoczywają też lotnicy z Wellingtona SM-O (Z1392) z 305 Dywizjonu "Ziemi Wielkopolskiej", który nocą z 3 na 4 lutego 1943 r. został zestrzelony przez myśliwca w czasie nalotu na Hamburg. Ok. 21.30 samolot rozbił się koło wsi Oostermeer. Polegli: por. obs. Edward Lesisz, st. sierż. rtg. Alfons Kowalski, kpr. bomb. Henryk Gzell oraz kpr. strz. Bernard Kozłowski. Przeżył jedynie pilot plut. Mieczysław Seredyn, który trafił do obozu jenieckiego.

Sierż. Germasiński był członkiem załogi Halifaksa II NF-P (DT627) z polskiej eskadry "C" 138 Dywizjonu do Zadań Specjalnych RAF (138 Squadron), który nocą z 11 na 12 maja 1943 r. wystartował z zadaniem zrzutu zaopatrzenia na placówkę w Holandii. W nieustalonych okolicznościach samolot wpadł do morza u brzegów Holandii. Poza Germasińskim polegli: por. pil. Jan Polnik, st. sierż. pil. Bronisław Wojno, por. obs. Jerzy Polkowski, sierż. mech. pokł. Edward Piątkowski, kpr. bomb. Jerzy Kurzak oraz kpr. strz. Piotr Bednarski. Trzech z nich zaginęło w morzu, pozostała trójka spoczęła na innych holenderskich cmentarzach.

W dalszych grobach spoczywają lotnicy 300 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Mazowieckiej", polegli podczas lotów bojowych na czterosilnikowych bombowcach. Nocą z 27 na 28 maja 1944 r. zginęła cała załoga Lancastera I BH-P (DV282), biorącego udział w nalocie na Akwizgran. Samolot został zestrzelony przez obronę przeciwlotniczą, eksplodował w powietrzu i spadł w płomieniach koło Heusden. Zginęli kpr. Koziołek, ppor. Osika, por. Tapp, plut. Jankowski, ppor. Szymański, sierż. Myszor, kpr. Maciejewski i kpr. Duchaczek. Ppor. William W. Tapp był Amerykaninem - oficerem kontraktowym Wojska Polskiego. Do Polskich Sił Powietrznych zgłosił się podczas naboru prowadzonego wśród Polonii amerykańskiej.

Nocą z 12 na 13 czerwca 1944 r., w locie powrotnym do Anglii po bombardowaniu Gelsenkirchen, zestrzelony przez nocnego myśliwca nad holenderskim wybrzeżem został Lancaster III BH-C (DV286). Polegli: plut. Rembecki, ppor. Feil, kpr. Bokroś, sierż. Bladowski, kpr. Leppert oraz kpr. Miszturak. Ocalał jedynie bombardier załogi, ppor. Bogusław Morski, który został wzięty do niewoli.

Kpr. Chętnicki należał do załogi Lancastera I BH-U (NG501), zestrzelonego 2 marca 1945 r. podczas nalotu na Kolonię. Trafiona przez artylerię przeciwlotniczą maszyna spadła już po wykonaniu zadania, ale jeszcze nad celem. Samolot rozbił się w płomieniach w rejonie ulic Zulpicherstraße i Vottfriedstraße. Poza Chętnickim we wraku zginęli: por. pil. Władysław Wyganowski, kpr. obs. Edmund Kulikowski, ppor. bomb. Józef Babiarz, kpr. rtg. Jan Horobiowski oraz kpr. strz. Bolesław Filipiak. Ostatni członek załogi, plut. mech. pokł. Jacek Filek, wyskoczył na spadochronie, ale został zamordowany przez Niemców na ziemi. Pozostali lotnicy zostali pochowani na różnych cmentarzach w Belgii, Holandii i w Niemczech.

Kolejni dwaj lotnicy pochowani w Bredzie to myśliwcy. Sierż. Tadeusz Jankowski z 315 Dywizjonu "Dęblińskiego" 20 września 1944 r. brał udział w powietrznej osłonie operacji "Market Garden". Ok. 14.30 został zestrzelony i w kabinie swego Mustanga III PK-V (FB367) spadł w odległości ok. 3 km od Jupthaas na zabudowania farmy. W katastrofie zginął także syn farmera. Plut. Prętkowski z 317 Dywizjonu "Wileńskiego" zginął podczas lotu na rozpoznanie zbrojne nad południową Holandią 12 kwietnia 1945 r. Trafiony przez artylerię przeciwlotniczą próbował lądować przymusowo w rejonie miejscowości Abbekerk, jednak przy przyziemieniu rozbił się. Pilotował Spitfire'a LF.IX JH-V (ML421).

Jak wcześniej wspomniano, cmentarz powstał 18 lat po zakończeniu wojny. Polskich lotników spoczywających na nim obecnie ekshumowano z cmentarzy w Abbekerk (Prętkowski), Amersfoort (Chętnicki), Anjum (Germasiński), Borger (Kędzierski), Exloërmond (Stachoń), Heusden (Duchaczek, B. Jankowski, Koziołek, Maciejewski, Myszor, Osika, Szymański, Tapp), Jutphaas (T. Jankowski), Lutjebroek (Rogowski), Oostermeer (Gzell, Kowalski, Kozłowski, Lesisz) oraz Wijdenes (Bladowski). Dodatkowo, pięciu lotników pochowano w Bredzie dopiero 25 października 2003 r., po tym, jak odkryto i wydobyto wrak ich samolotu w z jeziora IJsselmeer (Bokroś, Feil, Leppert, Miszturak, Rembecki).

Stopień
Nr ewid.
Nazwisko, imię
Data śmierci
Jednostka
sierż. mech. pokł. (Sgt) 780153 Bladowski Feliks 12/13.06.1944 300 Dywizjon
kpr. rtg. (F/Sgt) 794816 Bokroś Jan 12/13.06.1944 300 Dywizjon
kpr. strz. (F/Sgt) 704989 Chętnicki Stefan 02.03.1945 300 Dywizjon
kpr. strz. (Sgt) 704723 Duchaczek Jan 27/28.05.1944 300 Dywizjon
ppor. obs. (P/O) P-2485 Feil Isaak 12/13.06.1944 300 Dywizjon
sierż. rtg. (Sgt) 793221 Germasiński Karol 11/12.05.1943 138 Dywizjon RAF
kpr. bomb. (Sgt) 781188 Gzell Henryk 03/04.02.1943 305 Dywizjon
plut. bomb. (Sgt) 783084 Jankowski Bernard 27/28.05.1944 300 Dywizjon
sierż. pil. (W/O) 780386 Jankowski Tadeusz 20.09.1944 315 Dywizjon
st. sierż. strz. (Sgt) 780181 Kędzierski Stanisław 02/03.07.1942 301 Dywizjon
st. sierż. rtg. (F/Sgt) 780430 Kowalski Alfons 03/04.02.1943 305 Dywizjon
kpr. pil. (F/Sgt) 780879 Koziołek Jerzy 27/28.05.1944 300 Dywizjon
kpr. strz. (Sgt) 794283 Kozłowski Bernard 03/04.02.1943 305 Dywizjon
kpr. strz. (Sgt) 794154 Leppert Władysław 12/13.06.1944 300 Dywizjon
por. obs. (F/O) P-0479 Lesisz Edward 03/04.02.1943 305 Dywizjon
kpr. strz. (F/Sgt) 780896 Maciejewski Ludwik 27/28.05.1944 300 Dywizjon
kpr. strz. (Sgt) 704821 Miszturak Stanisław 12/13.06.1944 300 Dywizjon
sierż. mech. pokł. (Sgt) 780604 Myszor Marian 27/28.05.1944 300 Dywizjon
ppor. pil. (F/O) P-2320 Osika Witold 27/28.05.1944 300 Dywizjon
plut. pil. (F/Sgt) 704629 Prętkowski Józef 12.04.1945 317 Dywizjon
plut. pil. (F/Sgt) 793887 Rembecki Franciszek 12/13.06.1944 300 Dywizjon
plut. strz. (Sgt) 780346 Rogowski Henryk 19.06.1941 305 Dywizjon
gen. bryg. pil. (G/Cpt) 76608 Stachoń Bolesław 03/04.07.1941 301 Dywizjon (RAF Swinderby)
ppor. rtg. (F/O) P-2263 Szymański Władysław 27/28.05.1944 300 Dywizjon
por. obs. (F/O) P-2330 Tapp William 27/28.05.1944 300 Dywizjon
 
Razem
25
   

Wojciech Zmyślony

Ogromna tablica znajdująca się na wysokim słupie, umiejscowiona na pasie zieleni pomiędzy jezdniami ulicy Ettensebaan (przy której znajduje się polski cmentarz). Widoczne napisy w języku niderlandzkim i polskim oraz emblemat polskiej 1 Dywizji Pancernej (skrzydło i hełm husarski na pomarańczowym tle - tzw. "wiewiórka").
Tablica informacyjna stojąca przy bramie wejściowej cmentarza.
Widok ogólny głównej alei cmentarza od strony bramy wejściowej. W tle widoczny cmentarny pomnik z mottem: "Za waszą i naszą wolność".
Zbliżenie na pomnik, pod którym złożono wieńce i znicze (z okazji święta 1 listopada 2011 r.).
Widok ogólny cmentarza od strony wschodniej. Nekropolia ma kształt równobocznego trójkąta i otoczona jest gęstym żywopłotem.
Widok ogólny wschodniej...
oraz zachodniej część cmentarza.
Grób gen. broni Stanisława Maczka, dowódcy 1 Dywizji Pancernej i jedynego generała Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, który doczekał niepodległej Polski (zmarł 11 grudnia 1994 r.).
Wspólny grób kpr. rtg. Jana Bokrosia, ppor. obs. Isaaka Feila, kpr. strz. Władysława Lepperta, kpr. strz. Stanisława Miszturaka oraz plut. pil. Franciszka Rembeckiego.
Grób sierż. mech. pokł. Feliksa Bladowskiego.
Grób kpr. strz. Stefana Chętnickiego.
Grób kpr. strz. Jana Duchaczka.
Grób sierż. rtg. Karola Germasińskiego.
Grób kpr. bomb. Henryka Gzella.
Grób plut. bomb. Bernarda Jankowskiego.
Grób sierż. pil. Tadeusza Jankowskiego.
Grób st. sierż. strz. Stanisława Kędzierskiego.
Grób st. sierż. rtg. Alfonsa Kowalskiego.
Grób kpr. pil. Jerzego Koziołka.
Grób kpr. strz. Bernarda Kozłowskiego.
Grób por. obs. Edwarda Lesisza.
Grób kpr. strz. Ludwika Maciejewskiego.
Grób sierż. mech. pokł. Mariana Myszora.
Grób ppor. pil. Witolda Osiki.
Grób plut. pil. Józefa Prętkowskiego.
Grób plut. strz. Henryka Rogowskiego.
Grób gen. bryg. pil. Bolesława Stachonia.
Grób ppor. rtg. Władysława Szymańskiego.
Grób por. obs. Williama Tappa.