Polski Cmentarz Wojskowy w Bredzie (Holandia)
Na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Bredzie spoczywają ciała 162 Polaków. W znacznej większości należą do żołnierzy 1 Dywizji Pancernej - resztę stanowią lotnicy Polskich Sił Powietrznych (25 poległych), żołnierze 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, polscy jeńcy oraz cywile. Na cmentarzu znajduje się także grób dowódcy 1 Dywizji Pancernej, gen. Stanisława Maczka (zmarłego już po wojnie, 11 grudnia 1994 r.). Cmentarz został otwarty w 1963 r. staraniem holenderskich społeczników. Przyświecała im idea, by miasto, które wyzwalali Polacy, mogło pochwalić się własną nekropolią polskich bohaterów. Zgromadzono tu szczątki pochowane dotychczas na różnych innych holenderskich cmentarzach. Byłoby ich prawie dwukrotnie więcej gdyby nie to, że kilka miasteczek w Holandii nie zgodziło się, by z ich cmentarzy ekshumować Polaków do Bredy.
W Bredzie spoczywa gen. bryg. (awansowany na generała pośmiertnie) pil. Bolesław Stachoń, komendant polskiego personelu bazy RAF Swinderby. Nocą z 3 na 4 lipca 1941 r. brał udział za sterami Wellingtona IC GR-M (R1492) z 301 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Pomorskiej” w nalocie na Bremę. Samolot został zestrzelony przez niemieckiego nocnego myśliwca i rozbił się koło Exloërmond w Holandii. Reszta załogi (por. pil. Wacław Butkiewicz, por. obs. Julian Pałka, sierż. rtg. Zbigniew Idzikowski, st. szer. strz. Zdzisław Dzięgiel oraz sierż. strz. Antoni Dydo) trafiła do niewoli.
Plut. strz. Henryk Rogowski należał do załogi Wellingtona IC SM-F (R1696) z 305 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Wielkopolskiej”, który nocą z 18 na 19 czerwca 1941 r. brał udział w nalocie na Bremę. Samolot został zestrzelony przez niemieckiego myśliwca i rozbił się koło miejscowości Hoogkarspel. Na miejscu zginął kpt. strz. Kazimierz Żerebecki. Rogowski zmarł z ran następnego dnia w szpitalu w Lutjebroek, zaś pozostali lotnicy (sierż. pil. Stanisław Lewek, sierż. pil. Edward Ołenyn, kpt. obs. Kazimierz Jaklewicz, sierż. rtg. Eryk Dębkowski) przeżyli i zostali wzięci do niewoli.
St. sierż. Stanisław Kędzierski był tylnym strzelcem załogi kpt. pil. Maksymiliana Brzozowskiego (dowódcy 301 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Pomorskiej”), która nocą z 2 na 3 lipca 1942 r. wystartowała z zadaniem zrzucenia bomb na Bremę. Uszkodzony przez niemieckiego nocnego myśliwca samolot wylądował przymusowo koło miasta Groningen. Podczas nie do końca udanego przyziemienia zginął Kędzierski. Reszta załogi (Brzozowski, por. obs. Stanisław Ateński, ppor. rtg. Michał Benoit oraz kpr. strz. Kowalczyk) trafiła do niewoli.
W Bredzie spoczywają też lotnicy z Wellingtona SM-O (Z1392) z 305 Dywizjonu „Ziemi Wielkopolskiej”, który nocą z 3 na 4 lutego 1943 r. został zestrzelony przez myśliwca w czasie nalotu na Hamburg. Ok. godz. 21.30 samolot rozbił się koło wsi Oostermeer. Polegli: por. obs. Edward Lesisz, st. sierż. rtg. Alfons Kowalski, kpr. bomb. Henryk Gzell oraz kpr. strz. Bernard Kozłowski. Przeżył jedynie pilot plut. Mieczysław Seredyn, który trafił do obozu jenieckiego.
Sierż. rtg. Karol Germasiński był członkiem załogi Halifaksa II NF-P (DT627) z polskiej eskadry C 138 Dywizjonu do Zadań Specjalnych RAF (138 Squadron), który nocą z 11 na 12 maja 1943 r. wystartował z zadaniem zrzutu zaopatrzenia na placówkę w Holandii. W nieustalonych okolicznościach samolot wpadł do morza u brzegów Holandii. Poza Germasińskim polegli: por. pil. Jan Polnik, st. sierż. pil. Bronisław Wojno, por. obs. Jerzy Polkowski, sierż. mech. pokł. Edward Piątkowski, kpr. bomb. Jerzy Kurzak oraz kpr. strz. Piotr Bednarski. Trzech z nich zaginęło w morzu, pozostała trójka spoczęła na innych holenderskich cmentarzach.
W dalszych grobach spoczywają lotnicy 300 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Mazowieckiej”, polegli podczas lotów bojowych na czterosilnikowych bombowcach. Nocą z 27 na 28 maja 1944 r. zginęła cała załoga Lancastera I BH-P (DV282), biorącego udział w nalocie na Akwizgran. Samolot został zestrzelony przez obronę przeciwlotniczą, eksplodował w powietrzu i spadł w płomieniach koło Heusden. Zginęli kpr. pil. Jerzy Koziołek, ppor. obs. Witold Osika, por. obs. William W. Tapp, plut. bomb. Bernard Jankowski, ppor. rtg. Władysław Szymański, plut. mech. pokł. Marian Myszor, kpr. strz. Ludwik Maciejewski i kpr. strz. Jan Duchaczek. Por. Tapp był Amerykaninem - oficerem kontraktowym Wojska Polskiego. Do Polskich Sił Powietrznych zgłosił się podczas naboru prowadzonego wśród Polonii amerykańskiej.
Nocą z 12 na 13 czerwca 1944 r., w locie powrotnym do Anglii po bombardowaniu Gelsenkirchen, zestrzelony przez nocnego myśliwca nad holenderskim wybrzeżem został Lancaster III BH-C (DV286). Polegli: plut. pil. Franciszek Rembecki, ppor. obs. Isaak Feil, kpr. rtg. Jan Bokroś, sierż. mech. pokł. Feliks Bladowski, kpr. strz. Władysław Leppert oraz kpr. strz. Stanisław Miszturak. Ocalał jedynie bombardier załogi, ppor. Bogusław Morski, który został wzięty do niewoli.
Kpr. strz. Stefan Chętnicki należał do załogi Lancastera I BH-U (NG501), zestrzelonego 2 marca 1945 r. podczas nalotu na Kolonię. Trafiona przez artylerię przeciwlotniczą maszyna spadła już po wykonaniu zadania, ale jeszcze nad celem. Samolot rozbił się w płomieniach w rejonie ulic Zulpicherstraße i Vottfriedstraße. Poza Chętnickim we wraku zginęli: por. pil. Władysław Wyganowski, kpr. obs. Edmund Kulikowski, ppor. bomb. Józef Babiarz, kpr. rtg. Jan Horobiowski oraz kpr. strz. Bolesław Filipiak. Ostatni członek załogi, plut. mech. pokł. Jacek Filek, wyskoczył na spadochronie, ale został zamordowany przez Niemców na ziemi. Pozostali lotnicy zostali pochowani na różnych cmentarzach w Belgii, Holandii i w Niemczech.
Kolejni dwaj lotnicy pochowani w Bredzie to myśliwcy. Sierż. Tadeusz Jankowski z 315 Dywizjonu „Dęblińskiego” 20 września 1944 r. brał udział w powietrznej osłonie operacji „Market Garden”. Ok. godz. 14.30 został zestrzelony i w kabinie swego Mustanga III PK-V (FB367) spadł w odległości ok. 3 km od Jupthaas na zabudowania farmy. W katastrofie zginął także syn farmera. Plut. Józef Prętkowski z 317 Dywizjonu „Wileńskiego” zginął podczas lotu na rozpoznanie zbrojne nad południową Holandią 12 kwietnia 1945 r. Trafiony przez artylerię przeciwlotniczą próbował lądować przymusowo w rejonie miejscowości Abbekerk, jednak przy przyziemieniu rozbił się. Pilotował Spitfire'a LF.IX JH-V (ML421).
Jak wcześniej wspomniano, cmentarz powstał 18 lat po zakończeniu wojny. Polskich lotników spoczywających na nim obecnie ekshumowano z cmentarzy w Abbekerk (Prętkowski), Amersfoort (Chętnicki), Anjum (Germasiński), Borger (Kędzierski), Exloërmond (Stachoń), Heusden (Duchaczek, B. Jankowski, Koziołek, Maciejewski, Myszor, Osika, Szymański, Tapp), Jutphaas (T. Jankowski), Lutjebroek (Rogowski), Oostermeer (Gzell, Kowalski, Kozłowski, Lesisz) oraz Wijdenes (Bladowski). Dodatkowo, pięciu lotników pochowano w Bredzie dopiero 25 października 2003 r., po tym, jak odkryto i wydobyto wrak ich samolotu w z jeziora IJsselmeer (Bokroś, Feil, Leppert, Miszturak, Rembecki).
Stopień |
Nr ewid. |
Nazwisko, imię |
Data śmierci |
Jednostka |
| sierż. mech. pokł. (Sgt) | 780153 | Bladowski Feliks | 12/13.06.1944 | 300 Dywizjon |
| kpr. rtg. (F/Sgt) | 794816 | Bokroś Jan | 12/13.06.1944 | 300 Dywizjon |
| kpr. strz. (F/Sgt) | 704989 | Chętnicki Stefan | 02.03.1945 | 300 Dywizjon |
| kpr. strz. (Sgt) | 704723 | Duchaczek Jan | 27/28.05.1944 | 300 Dywizjon |
| ppor. obs. (P/O) | P-2485 | Feil Isaak | 12/13.06.1944 | 300 Dywizjon |
| sierż. rtg. (Sgt) | 793221 | Germasiński Karol | 11/12.05.1943 | 138 Dywizjon RAF |
| kpr. bomb. (Sgt) | 781188 | Gzell Henryk | 03/04.02.1943 | 305 Dywizjon |
| plut. bomb. (Sgt) | 783084 | Jankowski Bernard | 27/28.05.1944 | 300 Dywizjon |
| sierż. pil. (W/O) | 780386 | Jankowski Tadeusz | 20.09.1944 | 315 Dywizjon |
| st. sierż. strz. (Sgt) | 780181 | Kędzierski Stanisław | 02/03.07.1942 | 301 Dywizjon |
| st. sierż. rtg. (F/Sgt) | 780430 | Kowalski Alfons | 03/04.02.1943 | 305 Dywizjon |
| kpr. pil. (F/Sgt) | 780879 | Koziołek Jerzy | 27/28.05.1944 | 300 Dywizjon |
| kpr. strz. (Sgt) | 794283 | Kozłowski Bernard | 03/04.02.1943 | 305 Dywizjon |
| kpr. strz. (Sgt) | 794154 | Leppert Władysław | 12/13.06.1944 | 300 Dywizjon |
| por. obs. (F/O) | P-0479 | Lesisz Edward | 03/04.02.1943 | 305 Dywizjon |
| kpr. strz. (F/Sgt) | 780896 | Maciejewski Ludwik | 27/28.05.1944 | 300 Dywizjon |
| kpr. strz. (Sgt) | 704821 | Miszturak Stanisław | 12/13.06.1944 | 300 Dywizjon |
| plut. mech. pokł. (Sgt) | 780604 | Myszor Marian | 27/28.05.1944 | 300 Dywizjon |
| ppor. pil. (F/O) | P-2320 | Osika Witold | 27/28.05.1944 | 300 Dywizjon |
| plut. pil. (F/Sgt) | 704629 | Prętkowski Józef | 12.04.1945 | 317 Dywizjon |
| plut. pil. (F/Sgt) | 793887 | Rembecki Franciszek | 12/13.06.1944 | 300 Dywizjon |
| plut. strz. (Sgt) | 780346 | Rogowski Henryk | 19.06.1941 | 305 Dywizjon |
| gen. bryg. pil. (G/Cpt) | 76608 | Stachoń Bolesław | 03/04.07.1941 | 301 Dywizjon (RAF Swinderby) |
| ppor. rtg. (F/O) | P-2263 | Szymański Władysław | 27/28.05.1944 | 300 Dywizjon |
| por. obs. (F/O) | P-2330 | Tapp William | 27/28.05.1944 | 300 Dywizjon |
Razem |
25 |
Wojciech Zmyślony
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)