Jan Stangryciuk

Jan Stangryciuk urodził się 18 kwietnia 1922 r. we wsi Stołpie, w powiecie chełmskim województwa lubelskiego. Jego rodzicami byli Konstanty oraz Julia z domu Prymas, rolnicy. W rodzinnej wsi uczęszczał do szkoły powszechnej, w której to 1937 r. ukończył piątą klasę. W drugiej połowie lat 30. XX wieku jego rodzina wyemigrowała do Argentyny. Osiadła w miasteczku Oberá w prowincji Misiones na północy kraju, przy granicy z Brazylią i Paragwajem. Tam Jan pracował na roli w rodzinnym gospodarstwie (m.in. jako kierowca traktora), w którym uprawiano m.in. pomarańcze, winogrona i banany, a także hodowano krowy, świnie i konie.

W dokumentach wojskowych z lat 1941-1946 on sam podpisywał się zarówno jako "Stangryciuk", jak i "Stangreciuk". W innych dokumentach jego nazwisko często zniekształcano, m.in. jako "Stangryczuk", "Stangryciok" i "Stangrejciuk".

Mieszkając w Argentynie wciąż czuł silny związek z ojczyzną i po wybuchu II wojny światowej zdecydował się zgłosić jako ochotnik do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wyjechał do Buenos Aires i w tamtejszym konsulacie 13 września 1941 r. złożył podanie o przyjęcie do służby. Dołączył do grupy ochotników z Polonii południowoamerykańskiej, z którą został wysłany do Wielkiej Brytanii. W październiku 1941 r. opuścił Buenos Aires na pokładzie transportowca HMT "Highland Monarch", którym po czterotygodniowym rejsie przez Atlantyk dotarł do Belfastu. 6 listopada 1941 r. w Szkocji został wcielony do 67 Batalionu Czołgów, pododdziału 16 Brygady Czołgów, wchodzącej w skład 1 Korpusu Polskiego. Przeszedł tam przeszkolenie rekruckie oraz został zaprzysiężony, a następnie przeniesiono go do Polskich Sił Powietrznych. Otrzymał numer ewidencyjny 794829. 15 stycznia 1942 r. został przydzielony do Centrum Wyszkolenia Ziemnego w Blackpool, gdzie przeszedł naziemny kurs dla strzelców pokładowych. 1 maja 1942 r. został przydzielony na kurs praktyczny do szkoły strzelców pokładowych 8 Air Gunnery School w Evanton. Po jego pomyślnym ukończeniu 6 czerwca 1942 r. otrzymał tytuł i znak strzelca, a także awans do brytyjskiego stopnia Sergeanta. Został odkomenderowany z powrotem do Bazy Sił Powietrznych w Blackpool, w oczekiwaniu na dalsze przydziały.

20 lipca 1942 r. został skierowany na kurs zgrywania załóg do jednostki wyszkolenia bojowego 18 Operational Training Unit w Bramcote. Początek jego szkolenia na dwusilnikowych bombowcach Wellington został zaburzony przez pobyt w szpitalu (31 lipca - 11 sierpnia 1942 r.). Po powrocie do Bramcote Stangryciuk szkolił się już normalnym rytmem, jako tylny strzelec w formowanej załodze kpr. pil. Mariana Hesse.

2 października 1942 r. poleciał na szkolny przelot nawigacyjny na pokładzie Wellingtona IC o literze indywidualnej C (DV802), z kpr. pil. Marianem Hesse oraz kpr. pchor. rtg. Edmundem Misteckim. Krótko po starcie z Bramcote w samolocie przerwał pracę jeden z silników i samolot zaczął spadać. Bombowiec rozbił się w miejscowości Ryton koło Bulkington, w hrabstwie Warwickshire. Uderznie w ziemię rozerwało kadłub na dwie części i spowodowało pożar. Stangryciuk wyszedł z tylnej wieżyczki strzeleckiej do wnętrza kadłuba i szedł w stronę kabiny pilota, aby nieść pomoc kolegom. Poświęcenie to okazało się jednak daremne, gdyż w katastrofie zginęli zarówno Hesse, jak i Mistecki. Stangryciuk doznał ciężkich poparzeń ciała: twarzy i dłoni.

Z miejsca katastrofy został zabrany ambulansem i początkowo trafił przypuszczalnie do jednego z lokalnych szpitali. 5 października 1942 r. przeniesiono go do szpitala RAF w Cosford. Przeszedł tam długotrwałe leczenie oparzeń. Po blisko dwóch miesiącach spędzonych na hospitalizacji, 30 listopada 1942 r. został skierowany na rekonwalescencję do Polskiego Domu Wypoczynkowego w Blairgowrie w Szkocji, by odzyskać siły.

Mimo ciężkich obrażeń, Stangryciuk zdecydował się powrócić do latania i 10 lipca 1943 r. został przydzielony z powrotem do 18 OTU w Bramcote, by z nową załogą przeszkolić się w lotach bombowych na Wellingtonach. Tam dotarł do niego dr Archibald McIndoe, nowozelandzki chirurg, jeden z prekursorów współczesnej medycyny plastycznej. Lekarz ściągnął Stangryciuka do swojego szpitala, Queen Victoria Hospital w East Grinstead. W lecznicy tej lotnik przeszedł kilka operacji plastycznych, które w istotnym stopniu usunęły konsekwencje poparzeń. W późniejszym okresie Stangryciuk stał się jednym z 649 członków Klubu Świnki Morskiej (Guinea Pig Club), zrzeszającego lotników, którzy przeszli operacje plastyczne nadzorowane przez doktora McIndoe (klub zawiązał się 20 lipca 1941 r.). W szpitalu w East Grinsted przebywał od 2 sierpnia 1943 r. do 8 lutego 1944 r., z krótką przerwą na pobyt w szpitalu RAF w Cosford w czterech pierwszych dniach stycznia 1944 r.

Po zakończeniu serii zabiegów Stangryciuk po raz kolejny już wrócił do 18 OTU, przeniesionego tymczasem do bazy RAF Finningley. Tym razem został tam przydzielony 8 lutego 1944 r. i do 28 sierpnia 1944 r. z powodzeniem przeszkolił się tam na Wellingtonach. 28 sierpnia 1944 r. został przydzielony do 11 Base w Lindholme, gdzie zapoznał się z czterosilnikowymi bombowcami Halifax. Następnie, pod koniec września lub na początku października 1944 r., został przeniesiony do szkoły doskonalenia na Lancasterach - 1 Lancaster Finishing School w Hemswell, gdzie odbył kilka lotów zapoznawczych na tych bombowcach, którymi w przyszłości miał latać bojowo. W trakcie szkolenia w 18 OTU, 11 Base i 1 LFS stał się członkiem stałej, siedmoosobowej załogi pod dowództwem por. pil. Jana Konarzewskiego w składzie: kpr. obs. Wiktor Omiotek, sierż. bomb. Jan Banyś, st. sierż. mech. pokł. Kazimierz Moczulski, kpr. rtg. Stefan Zieliński i plut. strz. Romuald Drozdowicz.

22 października 1944 r. zameldował się z załogą w 300 Dywizjonie Bombowym "Ziemi Mazowieckiej" na lotnisku Faldingworth. Po krótkim wdrożeniu w codzienne życie tej jednostki rozpoczął udział w lotach bojowych, czyli bombardowaniach miast w III Rzeszy. W nocy z 4 na 5 listopada 1944 r. poleciał nad Bochum, a dwie noce później - nad Gelsenkirchen. Nocą z 9 na 10 listopada 1944 r. uczestniczył w nalocie na Wanne Eickel, a z 11 na 12 listopada 1944 r. - na Dortmund. Z powodów zdrowotnych zmuszony był zaprzestać lotów bojowych i od połowy listopada 1944 r. figurował na liście załóg jako chory. Z dniem 8 stycznia 1945 r. został przeniesiony na stan bazy RAF Faldingworth, wciąż jako chory i niezdolny do latania, i z taką adnotacją znajdował się w zestawieniu załóg do lata 1946 r. 9 sierpnia 1946 r. został przeniesiony do Ośrodka Zapasowego Bazy Sił Powietrznych w Dunholme Lodge, gdzie doczekał rozformowania Polskich Sił Powietrznych. Zdecydował się na pozostanie w Wielkiej Brytanii i 3 grudnia 1946 r. został przyjęty do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, w oczekiwaniu na przygotowanie do życia w cywilu w nowym kraju.

Jan Stangryciuk zdemobilizował się 4 grudnia 1948 r. w polskim stopniu plutonowego i brytyjskim Warrant Officera. Został odznaczony Medalem Lotniczym oraz Polowym Znakiem Strzelca Pokładowego (nr 561), a także brytyjskimi odznaczeniami pamiątkowymi. Podczas II wojny światowej wziął udział w czterech lotach bojowych.

Po demobilizacji podjął pracę jako portier hotelowy w The Grafton Club przy Albemarle Street w Londynie. Później znalazł zatrudnienie w firmie produkującej wyroby gumowe Woolf Rubber Factory Company w londyńskiej dzielnicy Southall, gdzie - po przyuczeniu w zakładzie pracy - zajmował się nastawą maszyn produkcyjnych. Po dwunastu latach odszedł do przedsiębiorstwa branży elektrycznej Clark Electrical w Willesden w Londynie. Pracował tam w charakterze przedstawiciela handlowego przez 22 lata, aż do emerytury.

27 listopada 1958 r. otrzymał obywatelstwo brytyjskie. Po wojnie zmienił nazwisko na Black, przyjmując nazwisko panieńskie żony.

Na emeryturze zaangażował się w działalność kombatancką, uczestnicząc w uroczystościach rocznicowych oraz udzielając licznych wywiadów dla prasy i instytucji zajmujących się historią. Był obiektem zainteresowania mediów głównie z uwagi na przynależność do Klubu Świnki Morskiej (przypuszczalnie był jego ostatnim żyjącym członkiem), ale także z powodu hartu ducha, który wykazał wracając do służby bojowej po wyleczeniu potwornych poparzeń. 26 sierpnia 2020 r. otrzymał promocję oficerską na stopień podporucznika.

Porucznik Jan Stangryciuk zmarł 22 października 2023 r. w Londynie, w wieku 101 lat. Spoczął na cmentarzu Gunnersbury Cemetery w Londynie. Był dwukrotnie żonaty: z Evelyn z domu Black oraz Jadwigą.

Wojciech Zmyślony