Michał Cwynar

Michał Cwynar urodził się 14 listopada 1915 r. w Orzechówce koło Krosna, ówcześnie pod zaborem autriackim, a obecnie w powiecie brzozowskim województwa podkarpackiego. Jego rodzicami byli Jan i Marianna z domu Cwenar, właściciele gospodarstwa rolnego. W metryce urodzenia nazwisko Michała (a także jego matki i ojca) zapisano w formie Cwenar. Miał pięcioro rodzeństwa, braci Stanisława (później także lotnika) i Franciszka oraz siostry: Annę, Anielę i Marię. W rodzinnej miejscowości uczęszczał do szkoły powszechnej, a następnie w pobliskim Brzozowie do gimnazjum. Po ukończeniu czterech klas w 1933 r. wstąpił do Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Bydgoszczy. Wyszkolony został na mechanika samolotowego, ale dzięki ukończonym kursom zdobył także kwalifikacje pilota (na RWD-8 ukończył w Sadkowie pilotaż podstawowy). Po ukończeniu SPLdM w czerwcu 1936 r. przydzielony został do 1 Pułku Lotniczego w Warszawie, do Eskadry Treningowej, gdzie doskonalił swe umiejętności. W maju 1937 r. został skierowany na przeszkolenie myśliwskie do Szkoły Pilotażu w Grudziądzu. Po jego zakończeniu i powrocie do Warszawy trafił do 114 Eskadry Myśliwskiej, wyposażonej w samoloty P.11.

6 maja 1938 r. Cwynar został włączony do grupy siedmiu pilotów (dowódca kpt. Władysław Szczęśniewski), która została wysłana do Sarn na wschodzie Polski jako klucz myśliwski KOP. Zadaniem lotników była osłona z powietrza budowanych między Pińskiem a Krzemieńcem umocnień - chodziło o zwalczanie radzieckich samolotów, które co jakiś czas dokonywały rozpoznania budowanych przez Polaków obiektów. Do zadań pilotów należały starty alarmowe i patrole nad granicą, czasem - nielegalnie - zapędzano się nad tereny ZSRR. Do Warszawy Cwynar wrócił 6 grudnia 1938 r., trafiając tym razem do 113 Eskadry Myśliwskiej. Służył w niej do wybuchu wojny, a w lipcu 1939 r. był pilotem zasadzki w Osowcu koło granicy Prus Wschodnich - startował stamtąd przeciwko niemieckim bombowcom naruszającym przestrzeń powietrzną Polski.

Na krótko przed uderzeniem Niemiec na Polskę, 29 sierpnia 1939 r., 113 Eskadra została przeniesiona z całym IV/1 Dywizjonem Myśliwskim na polowe lotnisko Poniatów koło Jabłonny (potem dołączyła tam jeszcze 123 Eskadra z Krakowa). 1 września Cwynar dwukrotnie brał udział w lotach bojowym, za drugim razem zestrzeliwując indywidualnie Ju 87 i walcząc z Messerschmittem Bf 110. W ciągu kolejnych dni także latał bojowo, m.in. 2 i 3 września walczył z Bf 110 (podczas jednej z tych walk celnie ostrzelał nieprzyjaciela). 3 września zaliczono mu zestrzelenie Heinkla 111. 6 września uczestniczył w locie rozpoznawczym. Potem z dywizjonem wycofywał się na południowy wschód, a po agresji radzieckiej na Polskę 17 września z rzutem kołowym eskadry w Śniatyniu przekroczył granicę Rumunii. Razem z kolegami z dywizjonu trafił do miejscowości Urziceni, skąd wkrótce uciekł i dostał się przez Bukareszt nad Morze Czarne. W połowie października 1939 r. odpłynął do Bejrutu, a po krótkim pobycie na Bliskim Wschodzie wyruszył do Marsylii na pokładzie statku "Ville de Strasbourg". Do Francji dotarł 29 października 1939 r.

Skierowany został z innymi podoficerami do koszar lotnictwa w Istres, później przeniesiono go do stacji zbornej Lyon-Foire (lotników skoszarowano w pawilonach powystawowych). W lutym 1940 r. przeniesiony został do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Lyon-Bron, gdzie rozpoczął szkolenie na francuskim sprzęcie: Caudronach CR-714 oraz Morane-Saulnierach MS-406. Niecały miesiąc po uderzeniu Niemców na Europę Zachodnią, 8 czerwca 1940 r. Cwynar w kluczu pod dowództwem por. Wieńczysława Barańskiego (trzecim pilotem był por. Jan Borowski) został przydzielony do francuskiego III/6 Dywizjonu Myśliwskiego (Groupe de Chasse III/6) na lotnisko Le Luc, gdzie już wcześniej przebywał inny polski klucz dowodzony przez kpt. Mieczysława Sulerzyckiego. Brał udział w lotach na MS-406, potem na nowocześniejszym Dewoitine D-520 (patrole nad Tulonem). 15 czerwca z resztą Polaków i całym francuskim dywizjonem odleciał do Perpignan u podnóża Pirenejów. 19 czerwca 1940 r. ewakuował się z Francji przelatując na swym Dewoitinie do Algieru. Stamtąd pociągiem wyjechał do Casablanki, gdzie w dużej grupie polskich lotników wsiadł na statek, którym przez Gibraltar dotarł do Liverpoolu; w Wielkiej Brytanii znalazł się 17 lipca 1940 r.

Cwynar trafił początkowo do Blackpool, skąd 5 października 1940 r. przeniesiony został do szkoły pilotażu początkowego 15 Elementary Flying Training School w Carlisle na kurs wznawiający na Magistrach i Battle'ach. Wkrótce w ramach praktyki trafił do szkoły bombardowania i strzelania 10 Bombing and Gunnery School w Dumfries. Latał za sterami Battle'ów i zajmował się ciągnięciem rękawów, do których w ramach treningu wstrzeliwali się uczniowie-strzelcy samolotowi. Na początku marca 1941 r. dostał przydział na kurs myśliwski do jednostki wyszkolenia bojowego 55 Operational Training Unit w Usworth (gdzie zapoznał się z Hurricane'ami), po którym 15 kwietnia 1941 r. przydzielony został do 315 Dywizjonu Myśliwskiego "Dęblińskiego". Początkowo za sterami Hurricane'ów I latał na patrole nad konwoje na Morzu Irlandzkim, potem - po przezbrojeniu jednostki na Spitfire'y II i V i przeniesieniu jej do Northolt - głównie nad okupowaną Francję. Swoje pierwsze zwycięstwo na Spitfirze zanotował 14 sierpnia 1941 r., gdy lecąc w osłonie bombowców nad Ardres zestrzelił jednego Messerschmitta 109. Kolejnego Bf 109 strącił podczas wymiatania nad St. Omer 16 września 1941 r. W tym okresie przeżył też bez uszczerbku na zdrowiu dwa naziemne wypadki, zaistniałe podczas kołowania. Pierwszym z nich było "posiekanie" śmigłem Spitfire'a sierż. Tadeusza Nawrockiego ogona kołującego samolotu Cwynara, drugim natomiast - groźniejszym - kolizja w której por. Józef Gil i Cwynar swymi Spitfire'ami najechali na siebie, uszkadzając oba samoloty, ale wychodząc z wypadku bez obrażeń.

1 czerwca 1942 r. Cwynar otrzymał promocję na stopień podporucznika. Kolejne zestrzelenie w 315 Dywizjonie odnotował 3 lutego 1943 r. (już na Spitfirze IX), gdy koło Calais zestrzelił Focke-Wulfa Fw 190. Po wylataniu tury lotów bojowych 5 maja 1943 r. został przeniesiony na odpoczynek do jednostki wyszkolenia bojowego 58 Operational Training Unit w Grangemouth i został tam instruktorem dla przyszłych pilotów myśliwskich. W październiku 1943 r. został przeniesiony w podobnym charakterze do jednostki wyszkolenia bojowego 61 Operational Training Unit w Rednal, dokąd przeniesiono szkolenie polskich myśliwców. Do "Dębliniaków" powrócił 20 listopada 1943 r. Od kwietnia 1944 r. po przezbrojeniu dywizjonu latał na Mustangach III, a od 7 czerwca 1944 r. pełnił stanowisko dowódcy eskadry "B". 8 czerwca wystartował jako prowadzący czterosamolotowy klucz Mustangów na rozpoznanie zbrojne w rejon Caen. Podczas dolotu do celu został trafiony ogniem obrony przeciwlotniczej i na poważnie uszkodzonym samolocie zawrócił w stronę alianckiego przyczółka w Normandii. Dociągnął do swoich linii, jednak przy lądowaniu w polu rozbił samolot o słup przeciwinwazyjny. Nie odniósł obrażeń, zaś dzięki pomocy brytyjskiego kaprala ominął otaczające go pole minowe i dostał się do zaimprowizowanego portu na jednej z plaż, skąd nocą tego samego dnia został do Anglii zabrany motorówką.

Po powrocie na własne lotnisko Ford kontynuował udział w lotach bojowych nad Francję, a potem także w patrolowych lotach przeciwko latającym bombom V1 nad południową Anglią. W 1944 r. ogółem na jego koncie zapisano 3 zestrzelone bomby (jedna indywidualnie i cztery "połówki" - dzielone z innym pilotem). Niezależnie od zwalczania V1 wykonywał też akcje nad terenem nieprzyjaciela. 30 lipca 1944 r. brał udział w jednym z najsłynniejszych lotów polskich myśliwców na wojnie, eskorcie Beaufighterów z dywizjonów alianckich nad Norwegię. Po starcie z Coltishall i dolocie do celu Polacy stoczyli nad Lusterfjordem walkę z Messerschmittami 109, z których Cwynar zestrzelił jednego samodzielnie, a drugiego wspólnie z ppor. Gwidonem Świstuniem. Były to zwycięstwa ustalające jego konto zestrzeleń na 5 i 1/2, czyli dające mu honorowy tytuł asa myśliwskiego. 5 września 1944 r. prowadząc 315 Dywizjon do ataku na niemiecką bazę lotniczą na wschód od Kolonii został ranny w szyję od pocisku małokalibrowego działka przeciwlotniczego. Miał szczęście, gdyż kula drasnęła skórę, powodując jedynie krwawienie, dzięki czemu zdołał bezpiecznie wrócić na swe lotnisko.

Niedługo potem, po wylataniu kolejnej tury bojowej, 22 września 1944 r. został przydzielony do bazy w Blackpool. Na własną prośbę 23 stycznia 1945 r. został przeniesiony do polskiej szkoły pilotażu podstawowego 16 (Polish) Service Flying Training School w Newton (jego brat ppłk pil. Stanisław Cwynar był komendantem szkoły). Uczestniczył w szkoleniu polskich pilotów na jednosilnikowych Harvardach - latano z satelickiego lotniska Tollerton. 19 maja 1945 r. powrócił do 315 Dywizjonu, a 3 lipca 1945 r. objął dowództwo 316 Dywizjonu Myśliwskiego "Warszawskiego". 11 października 1945 r. zdał je kpt. Pawłowi Niemcowi, samemu otrzymując przydział na adiutanta III Skrzydła Myśliwskiego. W tym charakterze w bazie RAF Hethel doczekał rozformowania Polskich Sił Powietrznych.

Michał Cwynar zakończył służbę w polskim lotnictwie w polskim stopniu kapitana i brytyjskim Flight Lieutenanta (wcześniej jako dowódca dywizjonu miał czasowo stopień funkcyjny Acting Squadron Leader). Odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (nr 8594), czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, dwukrotnie Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Pilota (nr 857) oraz brytyjskim Distinguished Flying Cross. Wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia i przez dwa lata służył w różnych bazach RAF. Ostatecznie zdemobilizował się w grudniu 1948 r. Osiedlił się w Dumfries w Szkocji, wziął pożyczkę, którą zainwestował w zakup i remont budynku, w którym otworzył własną firmę - zakład tapicerki samochodowej "EMSEE Upholsterers & Coach Trimmers". Przedsiębiorstwo to stanowiło źródło jego utrzymania do emerytury.

Podpułkownik Michał Cwynar był autorem artykułów publikowanych w "Skrzydłach", a także książki "Wspomnienia wojenne". Zmarł 26 maja 2008 r. w Dumfries w wieku 92 lat. Spoczął w Dumfries.

Wojciech Zmyślony