Stanisław Brzeski

Stanisław Józef Brzeski urodził się 21 kwietnia 1918 r. we wsi Lipnik nad Wisłą, niedaleko Baranowa Sandomierskiego (Franciszek i Maria z domu Piotrowska). Do 1932 r. mieszkał w Sandomierzu. W roku tym ukończył szkołę powszechną, po czym wstąpił do Szkoły Podoficerów dla Małoletnich w Nisku. Po jej ukończeniu w 1935 r. przydzielony został do 77 Pułku Piechoty w Lidzie. W 1936 r. wstąpił do lotnictwa. Ukończył szkolenie szybowcowe w Ustianowej, kurs podstawowego pilotażu w 5 Pułku Lotniczym w Lidzie oraz pilotażu myśliwskiego w Lotniczej Szkole Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu. Następnie otrzymał przydział do powstałego 23 listopada 1937 r. III/5 Dywizjonu Myśliwskiego, do 152 Eskadry Myśliwskiej. Okazał się uzdolnionym pilotem - na zawodach lotnictwa myśliwskiego w Toruniu, w listopadzie 1938 r., wraz z ppor. Anatolem Piotrowski zdobył zespołowo I miejsce. W wolnych chwilach uczęszczał na kurs przygotowawczy do matury, jednak rozpoczęcie wojny uniemożliwiło ukończenie go.

1 września 1939 r. 152 Eskadra przebywała w Szpondowie i wchodziła w skład lotnictwa Armii "Modlin". 3 września nadszedł do niej rozkaz zniszczenia niemieckiego balonu obserwacyjnego, który kierował ogniem artylerii (ostrzał powodował znaczne straty w oddziałach Mazowieckiej Brygady Kawalerii). Ponieważ wielu pilotów pragnęło wykonać to niecodzienne zadanie, dowódca eskadry zarządził losowanie z kart. Wygrał Brzeski. Samodzielnie wystartował i nad miejscowością Grudsk napotkał osłaniany przez trzy Messerschmitty balon. Niezauważony zapalił go i szczęśliwie wrócił na swoje lotnisko. Następnego dnia wziął udział w locie na ubezpieczanie wyprawy bombowej Karasi z 41 Eskadry Rozpoznawczej. W drodze powrotnej wraz z ppor. Bury-Burzymskim dostrzegł i zaatakował kolejny balon obserwacyjny. Był on ubezpieczany z ziemi przez dobrze ukrytą obronę przeciwlotniczą i oba polskie myśliwce dostały się w silny ogień. Samolot Brzeskiego został trafiony w zbiornik z paliwem. Szybko wyciekająca benzyna zmusiła pilota do lądowania. Brzeski posadził gładko maszynę na nierównym polu koło miejscowości Baby pod Ciechanowem. Następnie zabrał z wioski rower i powrócił do eskadry tego samego dnia.

9 września Brzeski, ppor. Jan Bury-Burzymski i kpr. Aleksander Popławski stoczyli nad Lublinem walkę z Heinklami jednostki KG 1. Lotnicy ciężko uszkodzili jeden samolot, który wg danych niemieckich rozbił się po niemieckiej stronie frontu (tzw. komisja Bajana żadnemu z pilotów nie zaliczyła zwycięstwa). 17 września, w dniu radzieckiej agresji, Brzeski ewakuował się z rzutem kołowym eskadry w stronę Rumunii - granicę przekroczył nocą z 18 na 19 września 1939 r. Następnie, prawdopodobnie z Jugosławii, odpłynął statkiem do Francji - przybył tam 19 listopada 1939 r. Na przydział bojowy czekał do 18 maja 1940 r., kiedy to skierowano go do sześcioosobowego klucza pod dowództwem kpt. Franciszka Jastrzębskiego, który to klucz formował się przy francuskim II/1 Dywizjonie Myśliwskim (Groupe de Chasse II/1) sześcioosobowego klucza, dowodzonego przez kpt. Franciszka Jastrzębskiego. Od 20 maja do 22 czerwca wielokrotnie brał udział w lotach bojowych na MB-152, nie odniósł jednak zwycięstw powietrznych. 23 czerwca z resztą klucza dotarł do Port-Vendres i odpłynął do Oranu. Stamtąd, zgodnie z rozkazem gen Sikorskiego, ewakuował się przez Casablankę na pokładzie statku do Gibraltaru, a potem do Wielkiej Brytanii.

Początkowo przebywał w Blackpool, potem otrzymał przydział do 307 Dywizjonu, który od 9 września 1940 r. formował się w Kirton-in-Lindsey. Brzeski najprawdopodobniej złożył prośbę o przeniesienie do lotnictwa myśliwskiego dziennego i 14 października 1940 r. przeniesiony został do 303 Dywizjonu w Leconfield. Rozpoczął tam przeszkolenie bojowe na Hurricane'ach, lecz 8 listopada 1940 r. odszedł do 245 Dywizjonu Myśliwskiego RAF (245 Squadron), a w grudniu tego roku do 249 Dywizjonu Myśliwskiego RAF (249 Squadron). Obie te jednostki były wyposażone w Hurricane'y. 10 lutego 1941 r. nad Dunkierką zestrzelił Bf 109. 25 lutego 1941 r. otrzymał przydział do organizującego się w Acklington 317 Dywizjonu Myśliwskiego "Wileńskiego". Latając na Hurricane'ach I początkowo brał udział w osłonach konwojów, obronie nieba nad Anglią, a od lata 1941 r. także w operacjach nad Francją. 10 lipca 1941 r., podczas eskorty Blenheimów nad Le Havre wraz z kpt. Henrykiem Szczęsnym zestrzelił na pewno jednego Bf 109. Cztery dni później ta sama para zestrzeliła inną maszynę, Ju 88, który nadlatywał, aby zbombardować osłaniany przez Polaków konwój.

8 listopada 1941 r. Brzeski wziął udział w locie na eskortę bombowców nad Lille. W trakcie starcia z myśliwcami niemieckimi strącił na pewno Bf 109 i uszkodził Fw 190. 6 grudnia 1941 r. podczas ćwiczebnego lotu został naprowadzony z ziemi na samotnego Ju 88. Niemieckiego bombowca dostrzegł nad Plymouth i zaatakował, strzelając bez przerwy, aż zbliżył się na odległość ok. 30 m. Junkers rozpadł się w powietrzu i wpadł do wody. 15 lutego 1942 r. doszło do tragicznej w skutkach pomyłki. Rano poderwano dyżurną parę (Brzeski i sierż. Jan Malinowski) w powietrze, celem przechwycenia nierozpoznanego czterosilnikowego samolotu. W mżawce Polacy dostrzegli kontury dużej maszyny, którą rozpoznali jako Fw 200 i zestrzelili. Niestety, samolot był w istocie Liberatorem z linii lotniczych British Overseas Airways Corporation. Władze brytyjskie wszczęły śledztwo, jednak obu polskich lotników uniewinniono.

15 marca 1942 r. Brzeski poleciał na osłonę 5 Bostonów. Zadanie przebiegło spokojnie, lecz po powrocie nad ziemią zebrała się gęsta mgła. Lądujący na ślepo "Wilniucy" rozbijali samoloty (zginął jeden pilot, czterech było rannych) - Brzeski był jedynym obok por. Tadeusza Koca pilotem, który wylądował nie uszkadzając maszyny. 25 kwietnia 1942 r. zestrzelił kolejny samolot niemiecki nad Dunkierką we Francji - był to Fw 190. 26 lipca 1942 r. brał udział w bitwie powietrznej nad St Omer i zestrzelił prawdopodobnie Focke-Wulfa, a w dniu desantu na Dieppe, 19 sierpnia 1942 r., zaliczył na pewno jednego He 111. 6 września 1942 r. odszedł na odpoczynek do jednostki wyszkolenia bojowego 58 Operational Training Unit w Grangemouth na stanowisko instruktora pilotażu myśliwskiego. Po trzech tygodniach skierowany został skierowany na kurs obsługi silników do zakładów Rolls-Royce'a w Derby (producenta m.in. silników do Spitfire'ów). Do Grangemouth wrócił 28 grudnia 1942 r. i służył tam nieprzerwanie przez blisko cztery kolejne miesiące.

23 kwietnia 1943 r. Brzeski powrócił do służby bojowej, przydzielony został do 302 Dywizjonu Myśliwskiego "Poznańskiego". 2 maja 1943 r. na zachód od Hagi zestrzelił jednego Fw 190, a 24 czerwca 1943 r. zgłosił prawdopodobne zestrzelenie kolejnego Focke-Wulfa w rejonie Brestu. 4 września 1943 r. wraz z plut. Romanem Olendrem strącił w walce nad Hazebrouck kolejnego Fw 190, natomiast 23 września 1943 r. zaliczył prawdopodobne zestrzelenie samolotu tego samego typu.

28 grudnia 1943 r. przeniesiony został do 303 Dywizjonu Myśliwskiego im. Tadeusza Kościuszki. 30 stycznia 1944 r. w stopniu porucznika (został awansowany prawdopodobnie za zasługi bojowe) przejął od kpt. Bohdana Arcta dowództwo eskadry "B". 21 maja 1944 r. w locie bojowym nad Abbeville Spitfire VB RF-Q (EP461) Brzeskiego został trafiony ogniem obrony przeciwlotniczej w silnik. Brzeski wylądował przymusowo (został lekko ranny) i przez 4 godziny ukrywał się, ostatecznie został schwytany przez niemieckich żołnierzy. Przez trzy dni trzymany był w areszcie w Abbeville, potem przebywał w Dulagu Luft w Wetzlar. W czerwcu został przeniesiony do innego obozu Stalagu Luft 3 w Żaganiu. W styczniu 1945 r. ewakuowany został przez Niemców do Stalagu IIIA w Luckenwalde, gdzie doczekał uwolnienia przez Armię Czerwoną w dniu 22 kwietnia 1945 r. Pod nadzorem Rosjan przebywał do 20 maja, następnie przekazany został Amerykanom i 26 maja 1945 r. powrócił drogą powietrzną do Anglii z przydziałem do Blackpool. 21 sierpnia 1945 r. skierowany został do polskiej szkoły pilotażu podstawowego 16 (Polish) Service Flying Training School w Newton na kurs instruktorów pilotażu. Po jego zakończeniu trafił do polskiej jednostki zbornej 3 (Polish) Holding Unit w Hucknall i Newton.

Służbę w Polskich Siłach Powietrznych Brzeski zakończył w polskim stopniu kapitana i brytyjskim Flight Lieutenanta. Odznaczony był Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari (nr 9344), czterokrotnie Krzyżem Walecznych, trzykrotnie Krzyżem Walecznych, Polowym Znakiem Pilota (nr 592) oraz Distinguished Flying Cross.

Zdecydował się na pozostanie na emigracji. 1 czerwca 1949 r. wstąpił do RAF w stopniu Flight Lieutenanta (otrzymał numer służbowy 500727). Był przydzielony do służby kontroli lotów (Aircraft Control Branch) i na stanowisku kontrolera lotów przesłużył blisko 21 lat. 1 lipca 1963 r. otrzymał awans na stopnień Squadron Leadera. 7 marca 1970 r. ze względu na zły stan zdrowia wcześniej przeszedł w stan spoczynku.

Kapitan pilot Stanisław Brzeski 3 grudnia 1972 r. zmarł w Norwich w wieku zaledwie 54 lat. Pochowany został na cmentarzu w Dereham.

Wojciech Zmyślony