Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari w Polskich Siłach Powietrznych
Ustawa o Orderze Wojennym Virtuti Militari z dn. 25.03.1933 r. (Dz. U. RP nr 33 poz. 285 z 28.05.1933 r.):
Order Wojenny Virtuti Militari jest nagrodą wybitnych czynów wojennych, połączonych z całkowitą ofiarnością w myśl hasła "Honor i Ojczyzna"...
Wiosną 1939 r. wobec narastającej groźby wojny z Niemcami, Biuro Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari rozpoczęło prace nad wprowadzeniem zmian w ustawie. 2 sierpnia 1939 r. płk dypl. Bronisław Rakowski, Szef Biura Kapituły, skierował na ręce Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego pismo w sprawie potrzeby nowelizacji Ustawy o Orderze Wojennym Virtuti Militari z dnia 25 marca 1933 r. Postulowane zmiany miały nie dopuścić do paraliżu prac Kapituły w czasie wojny, a co z tym idzie nadawania klas wyższych od I do III, proponował też zmiany odnośnie składu Kapituły i poruszał sprawę posiadania kilku krzyży Virtuti Militari tej samej klasy. Niestety wybuch wojny nastąpił szybciej niż proponowane rozwiązania i skutki tego były widoczne w późniejszym okresie.
Pierwszym lotnikiem odznaczonym w czasie drugiej wojny światowej był por. pil. Rajmund Kalpas, poległy w walce nad Lyonem 1 czerwca 1940 r. Pomimo tego, że nadanie miało miejsce w Londynie 5 lipca 1940 r. to dopiero w 1944 r. zauważono, że nie zostało do tego czasu opublikowane i w Dzienniku Personalnym nr 2 z tego roku ukazało się stwierdzenie jego nadania.
Następne odznaczenie miało miejsce 18 września 1940 r. w czasie wizytacji przez Naczelnego Wodza gen. Sikorskiego 303 Dywizjonu. Dokładnie to jest opisane w książce "Kosynierzy warszawscy" na str. 50-51. Wypada tu sprostować nieścisłość podaną w "Sprawozdaniu pilota", ppor. pil. Ferić podaje nazwiska 14 lotników 303 Dywizjonu i dwóch Brytyjczyków. Otóż tego dnia nadano 17 Orderów Virtuti Militari dla lotników 303 Dywizjonu, z czego jeden pośmiertnie dla sierż. pil. Stefana Wójtowicza. Ppor. pil. Ferić pominął nazwiska: por. pil. Mariana Pisarka, sierż. pil. Antoniego Głowackiego i sierż. pil. Józefa Františka. Wymienieni Brytyjczycy i S/Ldr Kent zostali odznaczeni 12 listopada tego roku, a dekorowani w styczniu 1941 r. wystarczy spojrzeć na str. 96 wymienionej książki.
Kolejne nadanie miało miejsce 21 grudnia 1940 r., wśród odznaczonych znaleźli się m.in. trzej lotnicy za walki we Francji tj. ppłk pil. Kępiński Józef, chor. Kolasiński Feliks Jakub, kpr. pil. Nowakiewicz Eugeniusz. Ponadto widnieją tu nazwiska m. in: ppłk. pil. Mümler Mieczysław, kpt. pil. Brzezina Stanisław, por. pil. Witorzeńć Stefan, ppor. pil. Skalski Stanisław, ppor. pil. Chałupa Stanisław.
Pierwsze Krzyże Virtuti Militari dla lotnictwa bombowego nadano 31 maja 1941 r. wśród odznaczonych jest m.in. por. obs. Stanisław Król i sierż. pil. Stanisław Kłosowski, późniejsi Kawalerowie Krzyża Złotego Virtuti Militari.
Od września 1940 r. sprawami Orderu Virtuti Militari zajmował się Referat Odznaczeń działający przy Biurze Naczelnego Wodza i Gabinecie Ministra Spraw Wojskowych. Wydawał on odznaczonym legitymacje tymczasowe, wypisywane początkowo na maszynie, zawierały one dane odznaczonego, klasę i numer orderu. Legitymacje te podpisywał szef Biura Naczelnego Wodza i Gab. MSWojsk., płk dypl. Witold Kadecki-Mikulicz, a następnie ppłk dypl. Włodzimierz Onacewicz.
29 października 1940 r. Naczelny Wódz i Minister Spraw Wojskowych wydał "Rozkaz w sprawie sporządzania wniosków odznaczenie Orderem Wojennym Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych". Odnośnie Orderu Virtuti Militari, Naczelny Wódz przypomniał, kto jest uprawniony do nadawania poszczególnych klas i za jaki czyn może on być nadany. Ponadto informował szczegółowo, kto może wnioskować nadanie "Krzyża Srebrnego" i "Złotego" (tj. klasy V i IV) i precyzował dane, jakie powinien zawierać wniosek o nadanie Orderu Virtuti Militari:
- Stopień i stosunek do służby wojskowej;
- Imię i nazwisko (wyraźnie napisane, w pierwszym przypadku);
- Przydział i funkcja;
- Stopień, przydział i funkcja w czasie dokonania czynu przedstawionego do odznaczenia;
- Posiadane odznaczenia;
- Dokładny opis czynu kwalifikowanego do odznaczenia, z podaniem czasu, miejsca, okoliczności i rodzaju akcji bojowej;
- Czy ranny lub zabity w akcji;
- Proponowany rodzaj odznaczenia;
- Opinie przełożonych.
Wnioski te Inspektor Polskich Sił Powietrznych przesyłał wraz ze swoją opinią Naczelnemu Wodzowi przez Szefa Biura Naczelnego Wodza i Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych, z osobnym dla każdej akcji bojowej wykazem proponowanych do odznaczenia. Zaznaczono też, że w nadsyłanych wykazach należało zachować kolejność zakwalifikowanych do odznaczenia według stopni, z "umieszczeniem na pierwszym miejscu zmarłych w związku z akcją bojową".
20 czerwca 1941 r. ukazał się Dziennik Rozkazów nr 3 Naczelnego Wodza i Ministra Spraw Wojskowych a w nim w poz. 22 "Zatwierdzenie dyplomu i legitymacji Orderu Wojennego Virtuti Militari oraz legitymacji Krzyża Walecznych". Dyplom Orderu Virtuti Militari wystawiał szef Gabinetu Naczelnego Wodza i Ministra Spraw Wojskowych na prośbę kawalerów orderu, przedstawioną przez dowódcę oddziału. Szeregowcy i podoficerowie otrzymywali dyplomy bezpłatnie, oficerowie po wpłaceniu 6 szylingów płatnikowi w swojej jednostce. Legitymacje wystawiał Gabinet Naczelnego Wodza i Ministra Spraw Wojskowych po nadesłaniu podpisanej fotografii przez zainteresowanych Kawalerów Orderu. Dowódcy wielkich jednostek zostali zobowiązani do zbiorowego przesłania list odznaczonych wraz z fotografiami celem wystawienia legitymacji. Wydane do tego czasu zaświadczenia tymczasowe miano zastąpić legitymacjami.
W dniu 30 maja 1941 r. Naczelny Wódz gen. Sikorski wydał Rozkaz nr 8 odkładający "nadanie odznaczeń za walki w Polsce do czasów zwycięskiego powrotu do Kraju". Zrobił jednak wyjątek dla 10 BKZmot. i lotnictwa, ze względu na ciągłość ich istnienia od 1 września 1939 r. i obecność w Wielkiej Brytanii wyższych dowódców, postanowił ogłosić listy odznaczonych, odkładając samo odznaczenie "po zwycięskim powrocie do Kraju i po zestawieniu przedstawionych mi obecnie wniosków z wnioskami, które będą sporządzone w Polsce". Niestety nie dane było nie tylko gen. Sikorskiemu powrócić do "zwycięskiego Kraju" jak i wielu żołnierzom. Sprawę odznaczeń uregulowano dopiero w 1947 r., kiedy to lotnicy otrzymali 38 krzyży klasy V i jeden krzyż klasy IV, gdyż por. pil. Marian Pisarek został odznaczony już krzyżem klasy V.
Przybywający różnymi drogami do jednostek w Wielkiej Brytanii żołnierze zgłaszali się do Naczelnego Wodza z prośbą o zatwierdzenie odznaczeń nadanych im w czasie kampanii wrześniowej. W tej sytuacji gen. Sikorski wydał następny rozkaz (Nr 13 z 17 lipca 1941 r.) przypominający o wcześniejszym regulującym sprawę odznaczeń i wyjaśniał procedurę odnośnie nadań przez dowódców do tego nieuprawnionych.
Orderem Virtuti Militari odznaczał Naczelny Wódz lub osoba przez niego upoważniona. Po przypięciu krzyża odznaczonemu Naczelny Wódz całował go w policzek, gratulował odznaczenia i pierwszy salutował, gdy dekoracji dokonywała osoba upoważniona to zwykle przed pocałunkiem wypowiadała słowa: "W myśl naszej tradycji żołnierskiej przesyłam Ci Panie... (podawała stopień dekorowanego) pocałunek Wodza". Następnie dekorowani zajmowali miejsce na trybunie honorowej obok dekorującego i odbierali defiladę kompanii honorowej.
K. Czarnecki w artykule "Święto dywizjonów bombowych" zamieszczonym w "Ku Wolnej Polsce" tak opisuje dekorację lotników w czasie inspekcji 304 i 305 Dywizjonu przez Naczelnego Wodza w dniach 24-25 kwietnia 1942 r.:
4 września 1942 r. na lotnisko Northolt przybył Prezydent RP Władysław Raczkiewicz, uczestniczył w mszy świętej i dekorował pilotów Skrzydła Myśliwskiego. "Polska Walcząca" tak relacjonowała tą uroczystość:
A gdy do piersi lotników Prezydent Rzeczypospolitej przypinał nadane przez Wodza Naczelnego ordery Virtuti Militari i Krzyże Walecznych - Walecznych daleka, zza chmur - nadleciała eskadra polskich bombowców. I może po raz pierwszy od momentu, gdy załogi ich rozpoczęły walkę - na ziemię, zamiast gradu bomb, został zrzucony przedziwny ładunek: bukiet biało-czerwonych róż.
Płk pil. Wojciech Kołaczkowski, który w stopniu kpt. pil. dowodził 303 Dywizjonem, tak wspominał moment dekoracji Orderem Virtuti Militari przez Naczelnego Wodza gen. Sikorskiego:
Był to jeden z niewielu momentów moim życiu, kiedy zawiodły mnie stalowe, jak mawiali koledzy, nerwy. Poczułem nagle, że coś mi przeszkadza w gardle najwyższym trudem odpowiedziałem na żołnierski uścisk dłoni: "Ku chwale Ojczyzny, Panie Generale".
W początkowej fazie istnienia PSP w Wielkiej Brytanii odznaczani byli piloci dywizjonów myśliwskich, od drugiej połowy 1941 r. większość odznaczonych stanowili lotnicy dywizjonów bombowych. Sprawozdanie z działalności 300 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Mazowieckiej" za okres od 14 września 1940 r. do 27 maja 1943 r. wśród wielu danych podaje wykaz odznaczeń, jakie otrzymali lotnicy tego dywizjonu. Orderem Virtuti odznaczono 234 z nich.
Zenon Dudek
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)