Stefan Okrzeja

Stefan Stanisław Okrzeja urodził się 24 kwietnia 1907 r. w Warszawie w rodzinie Walentego - stróża drogowego - i Heleny z domu Cieślińskiej. Był jednym z siedmiorga dzieci: miał siostry Kazimierę, Martę i Jadwigę oraz braci Michała, Wacława, Władysława i Stefana. Na cześć tego ostatniego (działacza rewolucyjnego, straconego w 1905 r. w warszawskiej Cytadeli za zamach bombowy na komisariat policji rosyjskiej w Warszawie) otrzymał pierwsze imię.

Przyszły lotnik edukację rozpoczął w Warszawie, potem uczęszczał - także w Warszawie - do Szkoły Rzemieślniczej im. Michała Konarskiego. Po maturze, 13 maja 1925 r. rozpoczął kurs w Cywilnej Szkole Pilotów na lotnisku Ławica w Poznaniu, upoważniający go do latania na małych samolotach turystycznych. Ukończył go 3 czerwca 1926 r. 1 wrześniu 1926 r. powołany został do wojska. Otrzymał przydział do 2 Pułku Lotniczego w Krakowie, gdzie latał w 21 Eskadrze Liniowej. Po odbyciu obowiązkowego okresu służby czynnej pozostał w Krakowie jako podoficer nadterminowy. 27 września 1927 r. został odkomenderowany do Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa na stanowisko instruktora pilotażu. Wiosną 1930 r. oblatując nowo otrzymany samolot Wibault ratował się skokiem ze spadochronem (przestały reagować stery w samolocie). Wysokość była zbyt mała, ale nierozwinięta czasza spadochronu zaczepiła o drzewo i pilot zawisł około pół metra nad ziemią. Wyszedł z tego wypadku bez szwanku.

1 października 1931 r. rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy. Ukończył ją otrzymując 15 sierpnia 1934 r. promocję na stopień podporucznika. Następnie skierowany został do 61 Eskadry Liniowej w 6 Pułku Lotniczym we Lwowie, potem został przeniesiony do 112 Eskadry Myśliwskiej w 1 Pułku Lotniczym. Wkrótce mianowany został zastępcą dowódcy eskadry, kpt. Tadeusza Opulskiego. W ramach reorganizacji polskiego lotnictwa 112 Eskadrę włączono do Brygady Pościgowej, która na wypadek wojny miała bronić nieba nad stolicą. 29 sierpnia 1939 r. eskadrę przesunięto na polowe lotnisko Zielonka pod Warszawą. Trzy dni później Niemcy zaatakowały Polskę.

Stefan Okrzeja wystartował na pierwszy lot bojowy ok. godz. 11:55, wraz z siedmioma innymi P.11 112 Eskadry (przechwycenie Do 17). Cztery samoloty eskadry dopadły Dorniera - pierwszy zaatakował Okrzeja, prowadząc ciągły ogień z odległości zaledwie około 15-20 metrów. Dornier zapalił się i chwilę potem eksplodował, uszkadzając lekko samolot Okrzei (kawałek blachy wcisnął się między cylindry silnika). Z niewiadomych względów Okrzei oficjalnie przyznano zestrzelenie dwóch Dornierów tamtego popołudnia. Dwa dni później, 3 września, Okrzeja brał udział w tzw. bitwie rembertowskiej, walce myśliwców Brygady Pościgowej z Messerschmittami 110. Wraz z por. Arsenem Cebrzyńskim i kpt. Zdzisławem Krasnodębskim atakował jednego Bf 110, którego zestrzelono - Okrzeja nie rościł sobie jednak praw do tego zestrzelenia.

5 września 1939 r. startując z polowego lotniska Zaborów ok. godz. 13:00 Okrzeja poprowadził nad Warszawę trzysamolotowy klucz 112 Eskadry (jego bocznymi byli: ppor. Witold Łokuciewski i pchor. Władysław Nowakowski), któremu towarzyszył drugi klucz "jedenastek" prowadzony przez por. Wacława Łapkowskiego (z kpr. Ryszardem Góreckim i st. szer. Pawłem Gallusem). Polacy zauważyli lecące Dorniery 17 z niemieckiej jednostki III./KG 3 i natychmiast zaatakowali je w rejonie Wyszkowa. Do walki włączyły się przypuszczalnie także Messerschmitty 110 z I.(Z)/LG 1. W wyniki walki Polacy bezpowrotnie stracili trzy samoloty. Nowakowski wyskoczył na spadochronie, jednak otwierając go zbyt nisko doznał przy lądowaniu poważnego urazu kręgosłupa. Gallus i Górecki przymusowo lądowali w przygodnym terenie i wrócili do własnej jednostki (Górecki na tej samej, naprawionej maszynie). W walce tej w nie do końca wyjaśnionych okolicznościach poległ por. Okrzeja. Widziano, jak jego płonący samolot z oderwanym skrzydłem spadł na pole koło wsi Kręgi przy szosie Wyszków-Serock. Jako przyczynę śmierci dokumenty Brygady Pościgowej podały zestrzelenie przez Dorniery, ale wspominały także o kolizji w powietrzu maszyn Nowakowskiego i Okrzei (która mogła być następstwem zestrzelenia). Niemcy w tej walce stracili jeden samolot, spalony po przymusowym lądowaniu koło Ostródy, który najpewniej padł ofiarą ostrzału Nowakiewicza i Okrzei.

Na wiosnę 1940 r. staraniem wdowy ciało Stefana Okrzei ekshumowano z tymczasowej mogiły. Przy identyfikacji zwłok obecni byli żona Zofia, brat Stefan Wacław i siostra Marta Okrzeja-Czarniecka. Spoczęły w grobowcu z lat 80. XIX wieku należącym do właścicieli majątku w Kręgach, rodziny Leskich. W późniejszych latach w grobie tym pochowano także płk. Tadeusza Bylińskiego (weterana wojny polsko-bolszewickiej, przedwojennego dowódcę 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich, w czasie II wojny światowej oficera Armii Krajowej i członka Rady Głównej Opiekuńczej, zamordowanego przez Niemców w lipcu 1944 r.) i jego zmarłą po wojnie żonę Romanę Bylińską z domu Leską (małżonkowie pobrali się w 1922 r. i od 1936 r., po przejściu Bylińskiego na emeryturę, mieszkali w Wyszkowie). Na grobie znajduje się także tablica symboliczna ku czci poległych w czasie i krótko po powstaniu warszawskim synów: pchor. Jerzego Bylińskiego i strz. Józefa Bylińskiego.

Porucznik pilot Stefan Okrzeja został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (nr 12070). Był żonaty z Zofią z domu Nejman, z którą miał córkę Annę (narodzoną po jego śmierci).

W miejscu jego śmierci, na polach przy drodze krajowej nr 62 koło Kręgów, w 1961 r. ustawiono pomnik w postaci białego złamanego śmigła. Jego imieniem nazwano ulicę w Ostrowi Mazowieckiej i Wyszkowie oraz szkołę podstawową w Kręgach.

Wojciech Zmyślony