Cmentarz komunalny nr 1 w Toruniu (kujawsko-pomorskie)

Cmentarz komunalny nr 1 (dawny Cmentarz Garnizonowy) przy ul. Grudziądzkiej w Toruniu jest miejscem spoczynku 22 żołnierzy 4 Pułku Lotniczego, przemianowanego na krótko przed wybuchem wojny na Bazę Lotniczą nr 4. Większość z nich zginęła podczas nalotu Luftwaffe na toruńskie lotnisko pierwszego dnia wojny. Od niemieckich bomb zginęli: Fajfer (stopień nieznany), kpr. Kasjanik, Kędziorski (stopień nieznany, podoficer, zmarł o godz. 11:00), szer. Łapczyński, plut. Nadolski (zmarł z ran 9 września 1939 r. w szpitalu) oraz szer. Przybylski. Oprócz nich poległo 13 innych nieznanych z nazwiska lotników. Literatura tematu podaje, że od bomb w Toruniu zginęli także ppor. Czeszunist, plut. pchor. Krajewski i szer. Ryblik, którzy być może stanowią trójkę z 13 nieznanych.

Dwóch kolejnych lotników pochowanych w Toruniu należało do personelu latającego i służyło w 42 Eskadrze Rozpoznawczej. 3 września 1939 r. po wykonanym locie rozpoznawczym rejonu na wschód od Nakła zestrzelony został samolot PZL.23 Karaś, dowodzony przez ppor. Mazurkiewicza. Załogę stanowili kpr. pil. Wacław Banaszuk oraz kpr. strz. Bronisław Więckowski. Maszyna została na skutek tragicznej w skutkach pomyłki zaatakowana przez P.11c por. Mariana Pisarka ze 141 Eskadry myśliwskiej. Pilot Karasia wyszedł z wypadku bez szwanku, jednak ranni Mazurkiewicz (ciężko poturbowany po skoku na spadochronie z niskiej wysokości) i Więckowski trafili do szpitala, gdzie zmarli: pierwszy 4 września, drugi 10 września. Do Torunia ekshumowano wyłącznie Mazurkiewicza.

Kpr. pchor. Danielewicz został ciężko ranny 8 września, podczas bombardowania rzutu kołowego 42 Eskadry w pobliżu Kałuszyna. Został przewieziony do szpitala w Siedlcach, gdzie tego samego dnia zmarł. Co ciekawe, według literatury, Danielewicz oraz Mazurkiewicz spoczywają jakoby na innych cmentarzach: odpowiednio w Siedlcach i Włocławku. Nie potwierdzają tego jednak informacje uzyskane bezpośrednio od zarządców tych cmentarzy.

Wątpliwości budzi także osoba pochowanego w Toruniu Bogdana Makowskiego. Nie są znane jego stopień i przydział. Wiadomo, że we wrześniu 1939 r. zginął ppor. obs. Bogdan Makowski z 42 Eskadry Rozpoznawczej z Torunia, jednak miało to miejsce 6 września 1939 r. podczas bombardowania stacji kolejowej w Żychlinie. Według informacji publikowanych w powojennej literaturze, spoczął on początkowo na cmentarzu w Żychlinie, a następnie został przeniesiony do zbiorowej mogiły wojennej na cmentarzu w miejscowości Plecka Dąbrowa. Na grobie Makowskiego w Pleckiej Dąbrowie widnieje jako rok urodzenia 1901, podczas gdy Makowski z 42 Eskadry urodził się w 1914 r. Istnieją więc dwie możliwości. Pierwsza, że w Toruniu spoczywa inny lotnik Bazy Lotniczej nr 4 o nazwisku Bogdan Makowski (i tak też przyjęto na niniejszej stronie). Druga jest taka, że Makowskiego z 42 Eskadry ekshumowano w rzeczywistości do Torunia, a w Pleckiej Dąbrowie spoczywa inny oficer (być może z armii) o takich samych personaliach, lecz 13 lat starszy.

Wojciech Zmyślony

Brama wejściowa na teren cmentarza komunalnego nr 1 w Toruniu.

Widok ogólny na mogiłę zbiorową poległych lotników 4 Pułku Lotniczego, przemianowanego w czasie mobilizacji na Bazę Lotniczą nr 4.

Tabliczki z nazwiskami pochowanych w Toruniu lotników. Niestety, większość pochowanych jest jako NN, a przy nazwiskach brakuje stopni wojskowych.

Tablica pamiątkowa ustawiona na grobie informuje, że pochowani tu lotnicy zginęli podczas nalotu Luftwaffe na toruńskie lotnisko pierwszego dnia wojny.