Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej

Polski Cmentarz Wojenny w Lommel (Belgia)

Polski Cmentarz Wojenny w Lommel to największa polska nekropolia w Belgii. Powstał w 1946 r., gdy rozpoczęto ekshumację polskich żołnierzy z wybranych cmentarzy na terenie całego kraju. Obecnie na cmentarzu spoczywa 257 osób, przede wszystkim z 1 Dywizji Pancernej. Pochowano tam także 24 lotników (w tym dwóch nieznanych) oraz trzech członków ruchu oporu, omyłkowo uznanych za lotników.

Spośród pochowanych w Lommel żołnierzy w stalowych mundurach jako pierwsi zginęli por. Głowacki, por. Praschill, por. Kiwacz, plut. Zalewski, por. Hałastra oraz kpr. Żeligowski. Stanowili załogę Wellingtona IV GR-G (R1615) z 301 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Pomorskiej". Nocą z 1 na 2 czerwca 1942 r. polecieli z zadaniem zbombardowania Essen. Podczas dolotu do celu ich samolot został zestrzelony przez obronę przeciwlotniczą i rozbił się w Belgii, 15 km na wschód od miasta Turnhout.

Kolejni spoczywający na tym cmentarzu lotnicy polegli ponad dwa lata później. Nocą z 6 na 7 listopada 1944 r. załoga 305 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Wielkopolskiej" por. Mochnacki i por. Szwarnowiecki brali udział w locie na zwalczanie niemieckich transportów na terenie Holandii. Ich samolot, Mosquito FB.VI SM-D (PZ238), został trafiony ogniem obrony przeciwlotniczej w rejonie Akwizgranu (na pograniczu belgijsko-holendersko-niemieckim).

6 grudnia 1944 r. poległ kpr. Wierzejski z 308 Dywizjonu Myśliwskiego "Krakowskiego". Pilotując Spitfire'a LF.IX ZF-V (ML170) wystartował na rozpoznanie zbrojne. Ok. godz. 8:30 schodząc do ziemi z zamiarem lądowania na lotnisku Sint-Denijs-Westrem, przy niskiej podstawie chmur zderzył się z drzewami i rozbił się w miejscowości Melle koło Gandawy.

16 grudnia 1944 r. w Antwerpii zginął st. szer. Stachelski z lekkiego oddziału warsztatowego taboru samochodowego 72 Motor Transport Light Repair Unit. Powojenna literatura tematu podaje, że zginął od "wybuchu bomby". Okoliczności tego zdarzenia nie są znane, jednak jest bardzo prawdopodobne, że mowa o trafieniu przez rakietę V-2 kina "Rex", w którym zginęło 567 osób (w tym 296 wojskowych), a 291 odniosło obrażenia (w tym 194 wojskowych).

Pięciu kolejnych lotników to ofiary nalotu Luftwaffe na lotnisko 131 Skrzydła Myśliwskiego Sint-Denijs-Westrem 1 stycznia 1945 r. Choć operacja pod kryptonimem "Bodenplatte" zakończyła się dla Niemców całkowitą klęską, zadano aliantom szereg strat. Między innymi w walce z niemieckimi myśliwcami zestrzeleni zostali i zginęli piloci Spitfire'ów IX: ppor. Chojnacki z 308 Dywizjonu "Krakowskiego" na ZF-P (MJ281) oraz por. Powierza z 317 Dywizjonu "Wileńskiego" na JH-P (MK190). Ofiarami bomb na ziemi padli kierowca kpr. Bielka (służący pod pseudonimem Koczwara), mechanik kpr. Sikora (obaj z 6302 Eszelonu Obsługowego) oraz kierowca kpr. Komorowski (z polowej składnicy materiałowej 408 Air Stores Park)

2 marca 1945 r. 300 Dywizjon Bombowy "Ziemi Mazowieckiej" stracił podczas dziennego nalotu na Kolonię dwie załogi. Na pokładzie Lancastera I BH-I (PB854), zestrzelonego przez obronę przeciwlotniczą, zginęli: por. pil. Mikołaj Kirkilewicz, por. obs. Adam Nieszkodny, kpr. rtg. Mikołaj Kulik, plut. mech. pokł. Norbert Więckowski, kpr. bomb. Edward Szymański, sierż. strz. Józef Mroziński oraz kpr. strz. Stanisław Cwenar. Drugi z samolotów - Lancaster I BH-U (NG501) - z załogą por. pil. Władysław Wyganowski, kpr. obs. Edmund Kulikowski, kpr. rtg. Jan Horobiowski, plut. mech. pokł. Jacek Filek, ppor. bomb. Józef Babiarz, kpr. strz. Stefan Chętnicki oraz kpr. strz. Bolesław Filipiak padł ofiarą nocnego myśliwca. Maszyna rozbiła się w płomieniach w rejonie ulic Zulpicherstraße i Vottfriedstraße w Kolonii. Plut. Filek zdołał wyskoczyć na spadochronie, ale został bestialsko zamordowany przez Niemców na ziemi.

Spośród członków tych dwóch załóg, w Lommel spoczęli Cwenar, Mroziński i Szymański oraz Babiarz, Filek, Filipiak, Kulikowski i Kirkilewicz (zidentyfikowany dzięki badaniom genetycznym w 2018 r., do tego czasu spoczywał jako nieznany polski lotnik). Czterech kolejnych pochowano na różnych cmentarzach w Belgii, Holandii i Niemczech. Ciał Kulika oraz Więckowskiego nie zidentyfikowano.

6 marca 1945 r. w brytyjskim szpitalu (109 General Hospital) w mieście Duffel niedaleko Antwerpii zmarł sierż. Sikorski, który został tam przewieziony ranny w wypadku samochodowym. Był żołnierzem 408 Air Stores Park.

Na cmentarzu znajdują się także trzy groby, na których widnieje adnotacja "R.A.F.", sugerująca, że pochowanym był lotnik polski służący u boku Royal Air Force. Spoczywają w nich J. Kotewicz, L. Michalak (zabici wedle informacji na nagrobku 30 lipca 1944 r.) oraz J. Czarnowski (który zginął jakoby 31 lipca 1940 r.). Żaden z nich nie figuruje na ewidencji Polskich Sił Powietrznych. Holenderskiemu badaczowi Josowi van Alphenowi udało się ustalić, że w rzeczywistości chodzi o polskich partyzantów mieszkających na terenie Francji: Józefa Kotewicza oraz Louisa (Ludwika) Michalaka. Oni, wraz z dwoma innymi nieznanymi z nazwiska rodakami, 30 lipca 1944 r. około godz. 20:00 starli się w Courtrai z patrolem niemieckiej żandarmerii polowej. Kotewicz i Michalak zostali schwytani przez Niemców i rozstrzelani. Trzeci z Polaków również zginął (przypuszczalnie podczas wymiany ognia), a czwartemu udało się zbiec. Jest wysoce prawdopodobne, że nieznany poległy to J. Czarnowski. Podobnie jak Kotewicz i Michalak pochowany jest jako polski lotnik, a co więcej, data jego śmierci praktycznie idealnie pokrywa się z datą zgonu Kotewicza i Michalaka (prawdopodobnie podczas ekshumacji przeinaczono ostatnią cyfrę w dacie). Omyłkowe uznanie Polaków za lotników wiąże się być może z tym, że do starcia z Niemcami doszło w pobliżu lotniska Luftwaffe w Courtrai (w połowie drogi między Lille i Gandawą - na obu tych lotniskach niedługo potem stacjonowało polskie 131 Skrzydło Myśliwskie).

Na cmentarzu przez wiele lat znajdował się jeszcze jeden grób, w którym jakoby spoczywał niezidentyfikowany polski lotnik. Ekshumacja przeprowadzona w 2018 r. wykluczyła, że bezimienny pochowany był lotnikiem.

Stopień
Nr ewid.
Nazwisko, imię
Data śmierci
Jednostka
ppor. bomb. (P/O)P-2732Babiarz Józef02.03.1945300 Dywizjon
kpr. (AC1)706864Bielka Jerzy (ps. Koczwara)01.01.19456302 Eszelon Obsługowy
ppor. pil. (F/O)P-2483Chojnacki Wacław01.01.1945308 Dywizjon
kpr. strz. (Sgt)706851Cwenar Stanisław02.03.1945300 Dywizjon
plut. mech. pokł. (Sgt)780727Filek Jacek02.03.1945300 Dywizjon
ppor. pil. (P/O)P-1553Głowacki Wincenty01/02.06.1942301 Dywizjon
por. strz. (P/O)P-1661Hałastra Jan01/02.06.1942301 Dywizjon
por. pil. (F/Lt)P-1940Kirkilewicz Mikołaj02.03.1945300 Dywizjon
por. obs. (F/O)P-1447Kiwacz Rajmund01/02.06.1942301 Dywizjon
kpr. (Cpl)783916Komorowski Antoni01.01.1945408 Air Stores Park
kpr. obs. (Sgt)704443Kulikowski Edmund02.03.1945300 Dywizjon
por. pil. (F/O)P-2106Mochnacki Zygmunt06/07.11.1944305 Dywizjon
sierż. strz. (Sgt)705668Mroziński Józef02.03.1945300 Dywizjon
por. pil. (F/Lt)P-1646Powierza Tadeusz01.01.1945317 Dywizjon
por. pil. (F/O)P-0877Praschill Stefan01/02.06.1942301 Dywizjon
kpr. (LAC)793436Sikora Józef01.01.19456302 Eszelon Obsługowy
sierż. (Sgt)792251Sikorski Kazimierz06.03.1945408 Air Stores Park
st. szer. (AC1)706349Stachelski Edward16.12.194472 MTLRU
por. obs. (F/O)P-2273Szwarnowiecki Zenon06/07.11.1944305 Dywizjon
kpr. bomb. (Sgt)704046Szymański Edward02.03.1945300 Dywizjon
kpr. pil. (Sgt)704243Wierzejski Aleksander06.12.1944308 Dywizjon
plut. rtg. (Sgt)784574Zalewski Jarosław01/02.06.1942301 Dywizjon
kpr. strz. (Sgt)781872Żeligowski Wacław01/02.06.1942301 Dywizjon
 
Razem
23
   

Wojciech Zmyślony

Drogowskaz kierujący jadących drogą nr N715 na Polski Cmentarz Wojenny w Lommel.
Widok ogólny na cmentarz od strony ulicy.
Brama wejściowa prowadząca na teren cmentarza.
Tabliczka zawieszona przy bramie z nazwą cmentarza w trzech językach: polskim, niderlandzkim i francuskim.
Pomnik-ołtarz znajdujący się w centralnym punkcie cmentarza, naprzeciw bramy wejściowej.
Główna część pomnika, na której umieszczono nazwy miejscowości, w których znajdowały się mogiły Polaków, a z których ekshumowano je na cmentarz w Lommel: Ieper (Ypres), Gits, Ruiselede, Hooglede, Thielt (Tielt), Roeselare, Gent (Gandawa), Stekene i Merksplas. Poniżej widoczne są tablice z mottem "Za naszą i waszą wolność" (po polsku, niderlandzku i francusku), a z boku symbole Polskich Sił Powietrznych i 1 Dywizji Pancernej.
Tablica pamiątkowa znajdująca się po lewej stronie pomnika, ufundowana przez Związek Polaków w Belgii. Napis na niej głosi: "Bóg, Honor i Ojczyzna. 1939-1945. Cześć pamięci bohaterom! Poległym na polu chwały w drodze do ojczyzny za wolność waszą i naszą w dowód pamięci Polacy z Limburgii. Zw. Pol. w B. 1-11-1947".
Tablica znajdująca się z prawej strony pomnika, głosząca w języku niderlandzkim: "Miasto Lommel w hołdzie i w dowód wdzięczności naszym wyzwolicielom. 1940-1945".
Polska "gapa" na tle szachownicy, wraz z numerami jednostek polskich stacjonujących w Belgii w latach 1944-1945: 302 Dywizjonu Myśliwskiego "Poznańskiego", 308 Dywizjonu Myśliwskiego "Krakowskiego", 317 Dywizjonu Myśliwskiego "Wileńskiego".
Odznaka 1 Dywizji Pancernej - hełm i skrzydło husarskie na okrągłej tarczy. Taki symbol był noszony w formie naszywki jako oznaka rozpoznawcza na mundurach żołnierzy dywizji.
Pomnik Matki-Polki znajdujący się na lewo od głównego pomnika.
Tablica upamiętniająca ustawienie na cmentarzu pomnika Matki-Polki w 1966 r.
Część cmentarza położona na lewo od pomnika.
Kwatera grobów po prawej stronie od głównej alejki.
Grób ppor. bomb. Józefa Babiarza.
Grób kpr. Jerzego Bielki (ps. Koczwara).
Grób ppor. pil. Wacława Chojnackiego.
Grób kpr. strz. Stanisława Cwenara.
Grób plut. mech. pokł. Jacka Filka.
Grób ppor. pil. Wincentego Głowackiego.
Grób por. strz. Jana Hałastry.
Grób por. pil. Mikołaja Kirkilewicza (na zdjęciu opisany wciąż jeszcze jako grób nieznanego lotnika).
Grób por. obs. Rajmunda Kiwacza.
Grób kpr. Antoniego Komorowskiego.
Grób kpr. obs. Edmunda Kulikowskiego.
Grób por. pil. Zygmunta Mochnackiego.
Grób sierż. strz. Józefa Mrozińskiego.
Grób por. pil. Tadeusza Powierzy.
Grób por. pil. Stefana Praschilla.
Grób kpr. Józefa Sikory.
Grób sierż. Kazimierza Sikorskiego.
Grób st. szer. Edwarda Stachelskiego.
Grób por. obs. Zenona Szwarnowieckiego.
Grób kpr. bomb. Edwarda Szymańskiego.
Grób kpr. pil. Aleksandra Wierzejskiego.
Grób plut. rtg. Jarosława Zalewskiego.
Grób kpr. strz. Wacława Żeligowskiego.
Grób nieznanego rzekomo lotnika, a w rzeczywistości żołnierza armii.
Grób J. Czarnowskiego, pochowanego omyłkowo jako lotnik.
Grób Józefa Kotewicza, pochowanego omyłkowo jako lotnik.
Grób Louisa (Ludwika) Michalaka, pochowanego omyłkowo jako lotnik.